Nie-Grzeczne Dzieci

George T. Lynn – psychoterapeuta

Dziecko z Zespołem Aspergera (AS) może mieć skłonność do bezwładu, zwłaszcza gdy jest zestresowane lub zmęczone. Ten brak energii i niemożność rozpoczęcia czynności można zaobserwować w życiu szkolnym, rodzinnym czy społecznym dziecka.

Bezwład może uniemożliwić dziecku wyjście do szkoły . Jeśli rodzice już je tam zaprowadzą, zamiera, gdy musi rozmawiać z rówieśnikami w trakcie obiadu na stołówce. Stoi w kącie i nauczyciel musi je delikatnie podprowadzić do innych. Całkowicie przytłoczony, patrzy przed siebie i nie może sobie przypomnieć, co ma dalej robić. Gdy nauczyciel zwraca się do niego, odpowiada pod nosem, ale nie wraca do swoich zadań. Miewa problemy z wyrażeniem swoich potrzeb i zazwyczaj nie reaguje na krytyki ze strony nauczycieli. W sytuacji społecznej rzadko samo rozpoczyna kontakt, czeka raczej na inicjatywę z drugiej strony.

Bezwład może przeszkadzać w wykonywaniu zwykłych domowych czynności. Jednemu z moich nastoletnich pacjentów z Zespołem Aspergera ogromną przyjemność sprawia gotowanie, ale ma problemy z zachowaniem ciągu kolejnych czynności. Czasami zupełnie “się wyłącza”. W takich momentach zwalnia albo się całkiem zatrzymuje i patrzy na przepis jakby czekał, że jakoś do niego przyjdzie.

Pewien chłopiec z AS, mimo,  że dobrze znał karate, został nocą ciężko pobity na przystanku autobusowym przez grupę nastolatków. Nie umiał po prostu zaatakować i bić się w innych warunkach, niż uczono go na treningach. “No dawaj, zaczynaj”- powiedział do jednego z chuliganów, który zaczął go okładać razami. Nie przyszło mu do głowy, że może wyjść cało z tej sytuacji, jeśli zareaguje na groźby i uderzy pierwszy. Nie zdawał też sobie sprawy, że to nie jest walka z kolegami z grupy treningowej, na macie, pod okiem trenera. Niemożność rozpoczęcia działania skomplikowała się przez niemożność odpowiedzi na pogróżki chuliganów.

Ten brak umiejętności rozpoczynania działania prawdopodobnie wynika z faktu, że dzieci z Zespołem Aspergera mogą być bardzo nieporadne, jeśli chodzi o afektywne, kognitywne i behawioralne zadania. To znaczy, że nie wizualizują sobie automatycznie jak może wyglądać ruch, rozmowa, czy ogólnie, co się może stać w przyszłości. Nie mogąc przewidzieć przyszłości, dziecko nie potrafi zaplanować teraźniejszej czynności, więc nie robi nic. Zdrowi ludzie mają przed oczyma obrazy kolejnych ruchów ułamki sekund wcześniej, niż je wykonają. Dziecko z AS może nie posiadać tej umiejętności. W rezultacie jego ruch jest spowolniony do tego stopnia, że w końcu nie rusza się wcale. Nie rozumie, dlaczego nie może skończyć zadania, a zapytany o to, wydaje się być zakłopotany. Z powodu różnic w uczeniu się wszystko jest dla niego frustrujące i ciągle doświadcza porażek.

Pięć metod pokonywania bezwładu

Ta skłonność do bezwładu nie skazuje dziecka na stały pobyt w zamkniętej placówce, ale wskazuje inną krzywą uczenia się niż u ludzi zdrowych. Na przykład dzieci z Zespołem Aspergera mogą być dobre w sztukach walki, ale zazwyczaj trzeba im pokazać każdy możliwy ruch, który później przećwiczą. (także odpowiedź na sytuacje uliczne – taki trening pomógłby chłopcu opisanemu powyżej). Aby nauczyć się grać w baseball, dziecko musi poznać wszystkie pozycje na boisku i nauczyć się ruchów każdego zawodnika; trochę tak jakby  się uczyło tańczyć. Kiedy już się nauczy danego ruchu, będzie go wykonywać po mistrzowsku, ale nauka może trwać długo.

Oto pięć metod pomocy dziecku z AS uświadomienia sobie swoich zdolności i zmniejszenia trudności spowodowanych przez różnice w sposobie koncentracji.

1. Doradzaj mu w znalezieniu sposobów radzenia sobie ze stresem. Rozmawiaj z nim o szkole czy pracy. Dzieci z AS zazwyczaj są bardzo dumne. Jeśli nie radzą sobie na lekcjach (z powodu złych metod nauczania), mogą próbować rozwiązać problem odmawiając po prostu pójścia do szkoły. Łatwiej jest powiedzieć “Nie chcę iść do szkoły!” niż “Nie radzę sobie i czuję się głupi. Pomóż mi!” Jeśli nie nadążają w pracy, która wymaga ścisłej współpracy z grupą, rzucają wszystko i wychodzą sfrustrowani.

2. Udzielaj wskazówek poprzez dotyk. W przypadku chłopca, który “wyłączał się” podczas gotowania, radziłem, by rodzice klepali go po ramieniu, przypominając jednocześnie o kolejnym kroku. Dobra wskazówka powinna zawierać odpowiednią liczbę stymulacji werbalnej i dotykowej z jasną i konkretną sugestią co do następnego kroku. “Dobrze, zdaje się, że musisz teraz otworzyć książkę kucharską i znaleźć przepis na ciasteczka owsiane.”

3. Prowadź od tyłu. Aby zmniejszyć bezwład, musisz się nauczyć iść za dzieckiem. Jego tempem. Jeśli się zatrzymuje, ty też stań i doradzaj mu. “Świetnie, że zdecydowałeś się wyjść z domu. Szukasz teraz czegoś?” Pohamuj własną złość, weź głęboki oddech i wróć do tematu. Daj mu czas.

4. Pomóż mu się uspokoić. Jeśli się zatrzymuje i nie może wyjść do kolegi na imprezę urodzinową, zapytaj jak możesz mu pomóc. Jeśli nie odpowiada, to znaczy, że pewnie się boi. Choć na zewnątrz tego nie widać, w środku jego umysł szybko pracuje. Usiądź obok niego i uspokój go swoim równym oddechem. Powiedz mu coś odprężającego, a gdy już ma się lepiej pomóż mu zrobić kolejny krok.

5. Naucz go podejmowania decyzji w sposób binarny. Jednym z głównych powodów bezwładu jest poczucie, że zadanie jest zbyt skomplikowane i złożone, by je wykonać. Aby pokonać tę barierę, naucz dziecko dzielić problem na dwie decyzje. Najpierw wykonuje jedną z nich, drugą dzieli na kolejne dwie, jedną z nich wykonuje i tak do czasu aż skończy zadanie.

Jeśli chcesz, by posprzątało pokój, każ mu najpierw zrobić dwie kupki. Na jednej dziecko będzie kładło rzeczy, które zostaną w pokoju, na drugiej te do wyrzucenia. Gdy zostanie już tylko kupka z potrzebnymi przedmiotami, niech podzieli ją na ubrania i części elektroniczne. W kupce z elektroniką niech posegreguje rzeczy przydatne w przyszłości i te, z których korzystało w poprzednich projektach itd. Dziecko potrzebuje konkretnych sposobów pracy od ogółu do szczegółu. Łatwiej pokonuje się problemy używając binarnego kodu języka “tak/nie”, “zero/jeden” i dzieląc problem na łatwiejsze do zrealizowania części.

Dzieci z Zespołem Aspergera często przejawiają uzdolnienia na polu naukowym, technicznym, czy artystycznym. Ich osiągnięcia są ważne dla rozwoju kultury. Cechy Zespołu Aspergera przejawiało wiele wybitnych postaci: Albert Einstein, Jan Sebastian Bach, kanadyjski pianista Glenn Gould, a także wielu współczesnych geniuszów przemysłu komputerowego. Ciężko ocenić wkład jaki wnieśli ci ludzie o percepcyjnym stylu, ponieważ często są to osoby skromne i unikające rozgłosu.

Niepokój i bezwład, których doświadczają dzieci z Zespołem Aspergera mogą utrudniać im życie. Pomoc w ich pokonywaniu może trwać latami, ale każdy malutki krok naprzód ogólnie zwiększa umiejętności dziecka.