Kiedy dorosną – możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie

Kiedy dorosną – możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie

Nas, rodziców starszych dzieci z autystycznego spectrum coraz częściej dręczy pytanie – co dalej? Jakie możliwości samodzielnego życia maja nasze “niepełnosprawne” dzieci, jakie szanse znalezienia pracy w sytuacji, gdy umiejętność odpowiedniego “sprzedania się” jest często bardziej pożyteczna niż rzeczywiste kwalifikacje?

Niewątpliwie przy wyborze odpowiedniego kierunku kształcenia dobrze jest wziąć pod uwagę zarówno mocne strony naszego dziecka jak i zapotrzebowanie rynku na określone zawody. Wysokie bezrobocie nie stwarza dobrych warunków dla łatwego startu nawet pełnosprawnym, ale myślę, że warto zachęcić nasze dzieci do powalczenia o własne miejsce w życiu, o niezależność, która będzie źródłem satysfakcji i poczucia bezpieczeństwa. Nie mam wątpliwości, że nie będzie to łatwe ani dla nas, ani dla naszych dzieci, ze trzeba wziąć pod uwagę możliwość porażki, ale w drodze do samodzielności zawsze zdobędzie się jakąś wiedzę i umiejętności, które będą w życiu procentować, nawet jeśli nie osiągnie się założonego celu.

Temple Grandin stworzyła listę zawodów, których osoby z autyzmem nie powinny wykonywać oraz podzieloną na 3 części – w zależności od cech osobistych – listę zawodów odpowiednich dla Aspie.

Sama autorka jest znakomitym przykładem tego, że pozostając wiernym swojej niecodziennej pasji, można odnieść zarówno sukces życiowy, jak i finansowy. Jako dziecko autystyczne zafascynowana była końmi, a w szczególności tajnikami projektowania stajni i wybiegów dla koni. Rodzice włożyli wiele wysiłku w to, aby skierować jej zainteresowanie na inne tory, bo z takiego obsesyjnego pogłębiania wiedzy w tym kierunku zupełnie nie widzieli pożytku. Tymczasem 57-letnia obecnie Temple odniosła życiowy sukces właśnie na tym polu i została profesorem Uniwersytetu Stanowego w Colorado właśnie w dziedzinie weterynarii. Uważa, że to niskie umiejętności społeczne, nieodłączna cecha Aspie, pozwalają jej na porozumienie ze zwierzętami nieosiągalne dla innych osób. “Jestem przekonana, że zwierzęta są bardzo podobne do autystyków, z powodu skupienia na wizualnej stronie w komunikowaniu się.”

Temple znana jest nie tylko jako autorka książek o zwierzętach, ale także o swoich doświadczeniach z autyzmem (na jęz. polski przetłumaczona została jej ksiązka “Byłam dzieckiem autystycznym”). Choć niskie umiejętności społeczne nie przeszkodziły jej w odniesieniu sukcesu, ciągle wśród zwierząt czuje się na swoim miejscu, a wśród ludzi “jak antropolog na Marsie”. Dustin Hoffman przygotowując się do roli w filmie “Rain Man”, spotykał się z Temple i korzystał z jej wiedzy. Jej osoba stała się także przedmiotem opisu Dr Olivera Sacks’a jako przykład kogoś, kto odniósł zwycięstwo nad autyzmem. Temple, częsty gość wielu międzynarodowych konferencji, pomaga zmieniać wizerunek osób autystycznych i ich możliwości.

Takie osoby sukcesu, choć dają nam większą nadzieję, nie przesłaniają problemów, z jakimi przyjdzie zmierzyć się naszym dzieciom na rynku pracy. W Wlk. Brytanii na 211 tys. osób z autystycznego spectrum, tylko 12% ma pełnoetatową pracę. Manager National Autistic Society skomentował ten fakt: “Liczba dorosłych z ZA i autyzmem wysokofunkcjonującym w pełnoetatowym zatrudnieniu jest przerażajaco niska, podczas gdy mogą oni wnieść do pracy takie cechy jak dokładność, umiejętność skupienia się na szczególe, uwagę i motywacje”. Osoby z ZA potrafią być także kreatywne i twórcze.

Pisałam już kiedyś o książce, wydanej w Wlk. Brytanii, która dostarcza informacji pracodawcom jak zatrudnić i wspierać osoby z ZA, jak dostosować dla nich miejsce pracy, jak wydawać polecenia i instrukcje.

Myślę, że warto podobny pomysł podsunąć organizacjom i stowarzyszeniom działającym w Polsce na rzecz osób z autyzmem. Takie organizacje mogą stać się również miejscem satysfakcjonującej pracy dla osób z ZA. W Melbourne, aby zwiększyć zatrudnienie osób z ZA, zorganizowano dla nich w ramach TAFE (nie ma odpowiednika w Polsce, coś jak zespół szkół policealnych, organizator kursów zawodowych, hobbystycznych itp.) unikalny kurs, który ma ich przygotować do roli osób szerzących świadomość autystyczną, edukujących lokalne społeczności, trenerów, którzy wykorzystując osobiste doświadczenia poprowadzą np. trening umiejętności społecznych dla osób z autystycznego spectrum oraz współpracowników departamentów i organizacji rządowych, którzy dostarczą informacji o potrzebach i możliwościach wsparcia dla takich osób. Pomysłodawcą “Assessment & Workplace Training” jest Alpha Autism, organizacja, która oferuje pomoc i wsparcie osobom dorosłym z autystycznego spectrum.

W swoim referacie “Wybór odpowiedniej pracy dla osób z Syndromem Aspergera” Temple Grandin zwraca uwagę na to, by skupić się przede wszystkim na mocnych stronach danej osoby, wykluczyć zaś zawody, które opierają się głównie na umiejętnościach, których naszym dzieciom brak. “Mam ogromne trudności z wykonywaniem złożonych zadań, które wymagają wysokich możliwości od krótkoterminowej pamięci. Nie jestem w stanie podjąć się wykonywania kilku czynności w tym samym czasie.”

Idealna praca dla osób z ZA powinna mieć jasno określony cel lub punkt końcowy. Ważne jest, aby w czasie rozmowy kwalifikacyjnej “sprzedać” swoje umiejętności, a nie swoją osobowość. Dobrze jest mieć portfolio swoich prac. Pracodawca powinien jednak być świadomy ograniczeń jakie niesie ZA, głównie w sferze społecznej. Dobrze jest wybrać zawód, który da możliwość otrzymania i utrzymania pracy. Dla wielu osób z ZA odpowiednim wyborem jest informatyka i jest to wielce prawdopodobne, że wielu najlepszych programistów ma ZA lub niektóre jego cechy.

Tabela 1. przedstawia listę pracy nieodpowiedniej dla osób z ZA ze względu na konieczność wykonywania kilku rzeczy jednocześnie, wymagającej wysokich umiejętności organizacyjnych i planowania, elastyczności, dobrej krótkoterminowej pamięci, umiejętności prowadzenia rozmowy, jest stresująca.

-kasjer

-kucharz w punktach szybkiej obsługi

-kelner

-dealer w kasynie

-dyspozytor taxi

-kontroler ruchu lotniczego

-recepcjonista i telefonista

-wszelkie prace wymagające przyjmowania ustnych zleceń, wskazówek, poleceń

Tabela 2. przedstawia zawody dobre dla osób myślących obrazami (Visual Thinkers). Wiele z tych pozycji jest dobrych także dla dyslektyków. Nie wymaga ona wysokich umiejętności matematycznych ani abstrakcyjnego myślenia. Wiele z tych zawodów daje możliwość pracy w domu, prowadzenia własnego małego biznesu lub luźnej współpracy z jakąś firma.

-programowanie komputerowe

-kreślarstwo

-projektowanie

-sztuka komercyjna, praca w reklamie

-fotografia

-projektant wyposażenia (np. mebli)

-trener zwierząt lub weterynarz

-mechanik samochodowy

-naprawa komputerów i sprzętu komputerowego

-naprawa urządzeń (TV, pralek, lodówek)

-rękodzieło (wyroby z drewna, biżuteria, ceramika)

-budowa i modyfikacja specjalistycznego wyposażenia

-projektowanie okładek i ilustrowanie książek, magazynowa

-stolarz, cieśla (doskonała dla wysokich umiejętności wyobraźni, ale słabe umiejętności

motoryczne i koordynacja mogą być przeszkodą)

-projektant gier video (obcowanie z agresją i przemocą jest minusem tej pracy)

-animacja komputerowa

-utrzymywanie budynków i fabryk, naprawa urządzeń, wyposażenia, instalacji

Tabela 3. przedstawia listę zawodów właściwych dla osób nie myślących obrazami (Non Visual Thinkers), dobrych w matematyce, faktach, muzyce.

-księgowość

-bibliotekarstwo

-programista komputerowy

-elektryk, elektronik, chemik

-dziennikarz

-korektor tekstów

-taksówkarz

-inwentaryzator

-muzyk

-laborant

-pracownik banku

-urzędnik, pracownik kartoteki, archiwum

-statystyk

-fizyk lub matematyk

-telemarketing (sprzedaż przez telefon pozwala uniknąć wielu problemów, które stwarza sprzedaż bezpośrednia)

Tabela 4. to praca odpowiednia dla osób z niskofunkcjonujacym autyzmem, o niewielkich umiejętnościach werbalnych.

-introligator

-pracownik fabryki

-obsługa kserokopiarki

-sprzątanie biur, mycie okien

-wykładanie towarów na półki

-sortowanie owoców i warzyw

-praca w hurtowni – pakowanie towarów, układanie pudełek, załadowywanie i rozładowywanie samochodów dostawczych

-praca w ogrodzie, pielęgnacja trawników

-drobne prace w restauracji typu fast food, sprzątanie, gotowanie

-opieka nad roślinami w dużych biurowcach, podlewanie, mycie, pielęgnacja

Konkluzja:

Osoby z ZA lub autyzmem powinny zrekompensować swoje niskie umiejętności społeczne przez wyspecjalizowanie się w jakiejś wąskiej dziedzinie, tak, by pracodawca “kupił” ich umiejętności zawodowe pomimo braków w sferze społecznej. Osoby takie powinny się nauczyć kilku niezbędnych do przetrwania umiejętności, ale mogą także zyskać przyjaciół poprzez podzielanie tych samych zainteresowań. “Ja przyjaźnię się prawie wyłącznie z osobami, z którymi łączą mnie te same zainteresowania i praca.”

Źródła:

Grandin T. “Choosing the Right Job for People with Autism or Asperger’s Syndrome”

Petaschnick J. “Autism no obstacle”

 

Opracowała Irena Domagała.