Nie-Grzeczne Dzieci

Autor: Marc Segar

Wydanie z kwietnia 1997 roku

 

Ten poradnik przetrwania kontynuowany jest jako WikiBook. Możecie czytać i współtworzyć go online na stronie:

http://en.wikibooks.org/wiki/A_survival_guide_for_people_on_the_autistic_spectrum (Survival guide WikiBook)
SPIS TREŚCI
1. Przedmowa
2. Wstęp
3. Jak zrobić jak najlepszy użytek z tej książki
4. Zamartwianie się
5. Pozytywne aspekty autyzmu
6. Mowa ciała (Granice, Kontakt wzrokowy, Ton głosu, Adekwatny ubiór)
7. Wypaczenia prawdy (Błędne wnioski, jakie ludzie mogą wyciągnąć na twój temat)
8. Rozmowa (Wiedza ogólna, Imiona i nazwiska)
9. Poczucie humoru i związane z tym kłopoty
10. Problemy związane z seksem oraz porady dotyczące randkowania (Imprezy, Podrywanie, Wizyty i zaproszenia, Twoje bezpieczeństwo, Gwałt)
11. Jak znaleźć prawdziwych przyjaciół
12. Zachowanie czystego konta
13. Ujawnienie się
14. Edukacja
15. Mieszkanie poza domem (Korzystanie z telefonu, Goście)
16. Praca i rozmowy kwalifikacyjne
17. Prowadzenie samochodu
18. Podróże zagraniczne (Targowanie się)
19. Możliwości
20. Osobista analiza problemu
21. Polecane lektury

WSTĘP
Odkąd sięgam pamięcią, zawsze chodziły mi po głowie rozmaite zawiłe myśli i pomysły, które czyniły mnie kimś wyjątkowym.
Gdy byłem małym dzieckiem, gdzieś na początku szkoły podstawowej, spędzałem większość czasu robiąc rzeczy, które innym wydawały się bezsensowne. Zajmujące mnie myśli i pomysły pozostawały zamknięte w mojej głowie i nie byłem w stanie przekazać ich innym.
Gdy miałem siedem lat, zdiagnozowano u mnie formę autyzmu znaną teraz jako Zespół Aspergera. Niedługo po tym przeniesiono mnie do Whitefields, specjalnej szkoły w Walthamstow w Londynie, gdzie przez kolejne osiem lat korzystałem z pomocy specjalistów. Najwięcej zawdzięczam radosnej i pełnej energii Jenny. Gdy rozpocząłem naukę w tej szkole, moja rodzina i ja dołączyliśmy do grupy wsparcia dla rodzin, zwanej Kith and Kids. Obecnie działam w niej aktywnie jako wolontariusz, prowadząc warsztaty [autor zginął tragicznie w wypadku samochodowym w roku 1997, w wieku 23 lat – przyp. tłum.].
W wieku lat czternastu przeniosłem się do szkoły West Lea w Edmonton, gdzie pomyślnie zdałem egzaminy GCSE [„mała matura” – przyp. tłum.]. To, że dane mi było podejść do tych egzaminów, jest zasługą mojego nauczyciela języka francuskiego, pana Cole’a, któremu jestem głęboko wdzięczny.
Gdy miałem lat siedemnaście mogłem już zacząć naukę w szkole w Winchmore, gdzie pilnie przygotowywałem się do matury. Stałem się jednak celem poważnych prześladowań ze strony innych uczniów. W tym samym czasie rozpocząłem również trudną naukę jak się bronić i zrozumiałem, że świat rządzi się wieloma niepisanymi prawami, najwyraźniej oczywistymi dla wszystkich – poza mną.
Zostałem przyjęty na Uniwersytet w Manchesterze, na wydział biochemii, gdzie zdobyłem tytuł licencjacki. Rozpoczynałem studia łudząc się jak zwykle, że nowy początek w nowym miejscu oznacza koniec prześladowań. Jednakże mój status społeczny na pierwszym roku był beznadziejny i choć może się to wydawać niemożliwe, udało mi się spędzić ten czas w niemal całkowitej izolacji, pomimo posiadania siedmiu współlokatorów.
Na drugim roku zamieszkałem w domu w Fallowfield, w którym mieszkało troje przyjaciół. Były w nim dwa wolne miejsca. Trafiłem tam zupełnie przypadkowo. Zaprzyjaźniłem się z Nickiem, któremu przypadło drugie wolne miejsce. Nauczył mnie on wielu sztuczek, które przydały mi się na często wrogich ulicach i w nocnych klubach Manchesteru. Między drugim a trzecim rokiem niewiele myśląc wybrałem się na wyprawę do krajów Afryki wschodniej, gdzie – na własne ryzyko – spędziłem większość czasu z dala od grupy (która mnie odrzuciła), poznając styl życia i zwyczaje miejscowej ludności. Moja biedna mama martwiła się jak nigdy przedtem. Na ostatnim roku studiów miałem szczęście zamieszkać z osobami, które były wyjątkowo dojrzałe i dowcipne w konstruktywny sposób. Od ukończenia studiów pracowałem z dziećmi autystycznymi w Anglii i poza jej granicami. Teraz zajmuję się organizowaniem dzieciom zabaw i czuję, że to właściwa decyzja.
Postanowiłem napisać książkę, która ma przekazać moje doświadczenia jako osoby cierpiącej na Zespół Aspergera innym cierpiącym na tę chorobę, w świecie, w którym każda sytuacja jest nieco inna. Chciałbym przedstawić zestaw zasad i wskazówek, niezmienny niczym kodeks drogowy, tak, aby nie powodować niepotrzebnego zamieszania.
Punkty starałem się sformułować tak, aby uniknąć dwuznaczności i sytuacji, w której ktoś mógłby się pogubić lub zastosować poradę w niewłaściwym kontekście.
Prawdopodobnie książka ta trafi zarówno do ludzi autystycznych, jak i nieautystycznych.
Chciałbym zwrócić uwagę, że niektóre z przedstawionych przez mnie problemów mogą być oczywiste dla jednych osób, a dla innych zupełnie obce. Podkreślam, że nie zamierzałem być protekcjonalny ani drobiazgowy.
Piszę tę książkę teraz, a nie później, ponieważ nadal wyraźnie pamiętam błędy i nauczki, o których w niej mowa. Niektórzy mogą uznać ją za nieco zbyt „światową”, ale sądzę, że jeśli osoba na granicy autyzmu [borderline] ma niezależnie funkcjonować w tym dość okropnym świecie, ostatnią rzeczą, której potrzebuje, jest klosz. Bardzo chciałbym wyposażyć te osoby w sztuczki i wiedzę, które będą im potrzebne, aby mogły się bronić. Nie jest moim celem narzucanie opinii, nie chciałem też być hipokrytą. Pisząc tę książkę korzystałem z wiedzy rodziców innych autystyków. Nie chciałbym, aby którykolwiek z moich autystycznych czytelników czuł przymus przeczytania tej książki. Na początek wystarczy, aby książka ta znalazla się na czyjejś półce – może przykuje wzrok i wzbudzi zdrowe zainteresowanie.
Moim jedynym celem jest, by ta książka poprawiła jakość życia jej odbiorców. Proszę moich autystycznych czytelników, aby nie stresowali się, starając się zbyt szybko zrealizować zalecenia tej książki, i by pamiętali, że nie od razu Kraków zbudowano.
Nawet ja sam wciąż miewam trudności z wcieleniem tych zasad w życie, ale świadomość ich istnienia z pewnością się przydaje.

JAK ZROBIĆ JAK NAJLEPSZY UŻYTEK Z TEJ KSIĄŻKI
· Nie każdy zrozumie od razu wszystkie myśli zawarte w tej książce, ale jeśli coś początkowo wydaje się bezsensowne, być może nabierze sensu, jeśli pominiesz ów punkt i wrócisz do niego później.
· Książka ta ma wskazać ci niepisane prawa, które większość ludzi pojmuje instynktownie i przyjmuje za oczywiste.
· Kiedy ludzie nie stosują się do tych niepisanych zasad, czasem uchodzi im to na sucho, ale zazwyczaj ci, którzy łamią nieformalne zasady, muszą ponosić nieformalne kary. Do takich kar należy bycie wyśmianym, potraktowanym jako ktoś mniej ważny lub odrzucenie z grupy.
· Najtrudniejszym elementem bycia osobą autystyczną (lub cierpiącą na Zespół Aspergera) jest to, że ludzie oczekują od ciebie znajomości tych zasad i stosowania się do nich w życiu, tak jak oni się stosują, mimo że nikt nie powiedział ci, na czym te zasady polegają. Bez wątpienia jest to niezwykle niesprawiedliwe, ale większość ludzi nie postrzega tego w ten sposób, jako że problem ten ich nie dotyczy.
· Jeśli masz problem z zaakceptowaniem faktu, że jesteś osobą autystyczną (lub że cierpisz na Zespół Aspergera), sprawiasz, że twoja sytuacja staje się jeszcze trudniejsza. Zaakceptowanie tego nie tylko pomoże ci skorzystać w pełni z rad zawartych w tej książce, ale może także pozwolić ci, abyś przebaczył sobie za to, co zrobiłeś źle, a być może zabierze część bólu, który jedynie zatrzymuje cię w miejscu.
· Zazwyczaj należy stosować się do niepisanej zasady, która zabrania mówienia o niepisanych zasadach publicznie, ale zwykle można rozmawiać o nich z rodzicami, nauczycielami, psychologami i przyjaciółmi – gdy są sami.
· W przypadku wielu z tych zasad prawdopodobnie chciałbyś szerszego wyjaśnienia. Niestety, nie wszystkie można wyjaśnić bez odbiegania od tego, co ważne dla celu tej książki. Wiele osób jest w stanie stosować się w pełni do zasad, o których mowa w tej książce, bez świadomości, że takie istnieją.
· Jeśli skupiasz się na podważaniu tych zasad tak bardzo, że nie jesteś w stanie wcielić ich w życie, być może nie wykorzystujesz w pełni zawartych w tej książce porad. Nie zaszkodzi jednak, jeśli poświęcisz trochę czasu na zadawanie pytań.
· Niektórych niepisanych zasad nie zdołałem zawrzeć w tej książce, ponieważ są zbyt niejasne i za bardzo zależą od sytuacji, bądź po prostu nie wpadłem na nie.
· Po przeczytaniu tej książki możecie pomyśleć, że są to zasady do niezbyt mądrej gry, ale ta gra to życie, a zasad zmienić się nie da.
· Problem z grą w życie jest taki, że każda sytuacja jest nieco inna. Niektóre rzeczy mogą być właściwe w pewnych sytuacjach, a w innych nie. Książka ta nie wskaże ci, jak reagować w każdej sytuacji, a jedynie poda pewne wskazówki.
· Osoby autystyczne pamiętają szczegóły, osoby nieautystyczne zwykle pamiętają „fabułę”. Fabuła ma ścisły związek z pracą detektywistyczną, która umożliwia większości ludzi uczenie się niepisanych zasad społecznych, o których mowa w tej książce.
· Być może znacie już kilka lub nawet wiele z zasad omówionych w tej książce. Mimo to musiały się one w niej znaleźć ze względu na te osoby, które jeszcze ich nie znają.
· Czasem niektóre osoby mogą udzielać ci rad i krytycznych uwag, które wydadzą ci się nieco protekcjonalne, drobiazgowe lub nieistotne. Często może cię to skłaniać do buntu, ale w ten sposób być może tak naprawdę buntujesz się przeciwko czemuś, co może ci pomóc.
· Pamiętaj, że książka ta została oparta częściowo na moich osobistych doświadczeniach i to, co było słuszne dla mnie, nie zawsze musi być słuszne dla innych.
ZAMARTWIANIE SIĘ
· Jedną z rzeczy, w których osoby autystyczne bywają wyjątkowo dobre, jest zamartwianie się.
· Wiele twoich wysiłków w życiu może nie przynosić rezultatów, możesz także dostrzec, że wszyscy wokół

ciebie rozmawiają ze sobą w sposób, który tobie wyda się nonsensem.
· Jeśli spróbujesz włączyć się do rozmowy odpowiadając nonsensem, ludzie się zirytują.
· Jeśli inni mogą narzekać, że mówisz bzdury, czemu ty nie możesz powiedzieć tego samego o ich bzdurnych wypowiedziach? To zwyczajnie nie fair. Denerwuje cię to? Jeśli tak, masz to tego wszelkie prawo. Ale nie możesz zmienić faktów. Książka ta może ci jednak pomóc w lepszym zrozumieniu bzdurnych wypowiedzi innych ludzi.
· Zamartwianie się często może cię odciągać od tego, na czym powinieneś się skupić, by rozwiązać problem.
· W przypadku niektórych problemów dostrzeżenie ich zabawnej strony może pomóc ci się z nimi uporać. Jeśli nauczysz się z siebie śmiać, wiele twoich zmartwień zniknie.
· Niektórzy duszą wszystkie swoje problemy w sobie i zachowują się, jak gdyby nigdy nic, ale wiele osób potrzebuje rozmawiać o swoich problemach. Sztuczka polega na tym, by rozmawiać z właściwymi osobami.
· Nie rozmawiaj o swoich problemach publicznie ani z nieznajomymi (poza psychologami). Jeśli to zrobisz, pokażesz ludziom wokół ciebie swoją słabość. Nie łudź się, że okażą zrozumienie.
· Publiczne rozmawianie o problemach może na krótką metę przysporzyć ci współczucia, ale prawdopodobnie na dłuższą metę spowoduje izolację.
· Możesz rozmawiać o swoich problemach z nauczycielami, rodzicami, bliskimi krewnymi i czasem z przyjaciółmi, jeśli możesz porozmawiać z nimi na osobności.
· Czasem, choć nie zawsze, możesz rozmawiać o swoich problemach z przyjaciółmi w niewielkiej grupie, ale musi mieć to związek z daną rozmową.
· Kiedy rozmawiasz o swoich problemach, staraj się nie mówić o sobie źle. Negatywna rozmowa wzbudza negatywne uczucia, a negatywne uczucia sprawiają, że masz mniejsze szanse się bronić. Nie chcesz wpaść w błędne koło.
· Nawiązując do poprzedniego zdania – postaraj się „nakręcić” pozytywnie. Myślenie o pozytywnych cechach sprawi, że nabierzesz do siebie bardziej pozytywnego nastawienia i będziesz mógł lepiej bronić się przed docinkami.
· Czasem ludzie mogą przypiąć ci łatkę osoby niedouczonej lub takiej, która do niczego się nie nadaje. Dzieje się tak dlatego, że być może nie masz szans pokazać swojej inteligencji, a NIE dlatego, że jest to prawda.
· Straszliwie trudno jest radzić sobie z poczuciem winy. Jeśli sądzisz, że jesteś czemuś winien, musisz zadać sobie pytanie, czy wiedziałeś, że robisz coś złego. Jeżeli nie wiedziałeś lub miałeś jedynie mgliste przeczucie, nie możesz się obwiniać, nawet, jeśli inni to robią. Możesz jedynie powiedzieć sobie, że postarasz się więcej tego nie robić.
· Często przeproszenie kogoś może złagodzić poczucie winy, ale RAZ wystarczy. Jeśli przesadzisz z przepraszaniem, możesz zacząć wyglądać na osobę nieśmiałą lub bezbronną.
· Jeśli myślisz, że cały świat sprzymierzył się przeciwko tobie, jest to jedynie złudzenie. Każdy co jakiś czas tak się czuje.
· Pamiętaj o cierpliwości przy korzystaniu z tej książki. Rozwój osobisty może być powolnym i trudnym procesem.
· Innym problemem, z którym być może przyjdzie ci się zmierzyć, jest to, że połowiczny sukces cię nie usatysfakcjonuje. Być może należysz do osób, które akceptują jedynie wszystko albo nic, ale pamiętaj, że może przemawiać przez ciebie autyzm.
· Pamiętaj – kluczowym pojęciem jest DETERMINACJA. Jeśli jesteś głęboko przekonany, że jesteś w stanie coś zrobić – nie poddawaj się i zrób to.
POZYTYWNE ASPEKTY AUTYZMU

· Wiele rzeczy przychodzi łatwiej inteligentnemu autystykowi niż osobie nieautystycznej.
· Osoby autystyczne mogą być wyjątkowo dobre w uczeniu się faktów, nabywaniu umiejętności i rozwijaniu talentów, pod warunkiem, że (A) chcą i (B) mają dostęp do odpowiednich źródeł. Może to zapewnić rozwój zawodowy i czasem wystarczy, by zrekompensować wszelkie dysfunkcje.
· Autystycy mogą mieć pewne przydatne talenty, takie jak pamięć fotograficzna, słuch muzyczny, sprawniej funkcjonujący analizator wzrokowy oraz wyjątkowy talent do programowania komputerowego.
· Punktualność w miejscu pracy, skrupulatne wykonywanie pracy na najwyższym poziomie oraz przestrzeganie terminów mogą przysporzyć ci uznania menedżera lub kierownika.
· Niektórzy mówią, że szczerość nie zawsze popłaca, ale jeśli jesteś w stanie przekazać prawdę właściwym osobom i zatrzymać ją dla siebie, gdy wymagane jest zachowanie poufności, to dzięki swej szczerości może zdobyć szacunek innych.
· Jeśli jesteś ogólnie cichą osobą, która odzywa się jedynie wtedy, gdy ma coś do powiedzenia, może to być mile widziane w miejscu pracy.
·  Fakt, że przez całe życie nie byłeś ograniczony niepisanymi zasadami społecznymi, mógł uczynić z ciebie osobę o wyjątkowo oryginalnym sposobie myślenia.
· W wielu sytuacjach, w których osoby nieautystyczne mogą dać się sprowokować lub zastraszyć, osoby autystyczne pozostają niewzruszone. Możesz pozostać całkowicie obojętny na napiętą atmosferę i złe wibracje, z powodu których inni cierpią. Problem w tym, że pozostajesz także niewrażliwy na sygnały wskazujące na niebezpieczeństwo. Ta książka pomoże ci je rozpoznać.
· Jeżeli się zdecydujesz możesz uzyskać pomoc finansową, która ułatwi ci życie. Postaraj się nie postrzegać tego jako formy oszukiwania. Jeżeli miałeś ciężko w życiu zasługujesz na szczególną troskę. Może się to przydać także w sytuacji, gdy będziesz musiał stawić się w sądzie; wtedy dobrym pomysłem może być uzyskanie wsparcia dobrego psychologa, który rozumie problem.
MOWA CIAŁA
· Mowa ciała to nie tylko gesty, ale również mimika twarzy, kontakt wzrokowy i ton głosu, czasem wpływ na nią ma również twój ubiór.
· Niektóre osoby opanowały sztukę, jaką jest posługiwanie się językiem ciała, do perfekcji, ale dla innych jest to niezwykle trudne.
· Wiele osób ma ciągłą paranoję odnośnie swojej mowy ciała, także te, które opanowały ją doskonale.
· Okazywanie niewłaściwych emocji lub wybuchanie śmiechem w niewłaściwych momentach może być krępujące. Może ci się to przydarzyć, jeśli myślisz o czymś, a twoje towarzystwo rozmawia o czymś innym. Jeżeli ktoś na to zareaguje, odpowiedz, że myślami byłeś gdzie indziej.
· Jeśli ktoś opowiada ci o czymś, co budzi emocje, a ty nie odpowiesz swoją mową ciała na mowę ciała tej osoby, możesz zostać posądzony o brak empatii lub obojętność.
· Jeżeli ktoś powie ci, że nie posługujesz się w wystarczającym stopniu mową ciała, być może będziesz musiał wyolbrzymić ją, aby podkreślić to, co mówisz, ale bez przesady. Z początku możesz ci się to wydać sztuczne.
· Do mowy ciała należy również uprzejmość, słowa takie jak „przepraszam”, „proszę”, „dzięki”, „cześć” i bycie pierwszą osobą, która się wita. Wypowiadanie tych słów oznacza pewien wysiłek, ale być może uprzejmość ma być staraniem. Podałem tu uprzejme nieformalne słowa (choć nie przesadnie), ale sposób okazywania uprzejmości będzie zależał od osób, do których się zwracasz.
· Wszyscy musimy być ostrożni, kiedy stoimy za kimś, kto nas nie widzi, ponieważ osoba ta, gdy się odwróci, może się przestraszyć. Jest to tym ważniejsze, jeśli jesteś osobą wysoką lub postawną. Jednak w zatłoczonym autobusie czy pociągu być może nie będziesz w stanie temu zapobiec.
· Mycie się pod prysznicem bądź kąpanie się trzy razy w tygodniu, a także używanie dezodorantu może wymagać nieco wysiłku, ale o wiele łatwiej rozmawia się z ludźmi, wiedząc, że jest się czystym i pachnącym. Pamiętaj, że czasem możesz nie zdawać sobie sprawy z własnego nieprzyjemnego zapachu.
· Jeśli jesteś zbyt dobry w mowie ciała lub zbyt dobrze wyglądasz, jest mniej prawdopodobne, że ludzie zrobią dla ciebie wyjątek, jeśli bezwiednie zrobisz coś niewłaściwego.
· Jeżeli jesteś osobą dorosłą, szczególnie o postawnej sylwetce, staraj się nie biec ulicą, chyba że jest pusta. Podbiegnięcie do autobusu czy pociągu jest w porządku, jeśli pozwoli ci to zaoszczędzić półgodzinnego czekania na kolejny albo bardzo się spieszysz. Z drugiej strony, jeżeli zamierzasz pobiegać, załóż spodenki lub spodnie od dresu, żeby ludzie wiedzieli, że biegasz w ramach ćwiczeń, i nie czuli się zagrożeni.
· Jeśli zobaczysz na ulicy kogoś znajomego, czasem możesz poczuć się niezręcznie. Zwykle wystarczy wymiana spojrzeń, lekki uśmiech i uniesienie brwi.
GRANICE
· Granice mówią nam o nie zbliżaniu się zbytnio do kogoś, a jednocześnie nie oddalaniu się za bardzo.
· Właściwe granice zależą od osoby, z którą rozmawiasz, a także od czasu i miejsca.
· Jeśli między tobą a tą osobą istnieje wzajemny pociąg fizyczny, musisz dać ORAZ odczytać właściwe sygnały. Najprostsza zasada mówi, że otwarte gesty i gesty zwrócone w czyjąś stronę zwykle oznaczają przyciąganie, natomiast gesty zamknięte i oddalające się od kogoś oznaczają unikanie.
· Musisz zdawać sobie sprawę z istnienia tak zwanej pułapki zbliżenia-uniku. Dość często musimy jednoznacznie określać, czy zamierzamy się do kogoś zbliżyć, odejść, czy też nie zrobimy żadnej z tych rzeczy.
· Istnieje także problem rozpoznania czyjegoś terytorium. Jeżeli bezwiednie wkroczysz na teren, który ktoś uważa za swoje terytorium, może przysporzyć ci to kłopotów. Pewnego razu robiłem za powiernika kobiety, która mieszkała z gromadą dzieci. Była wzburzona, ponieważ jej zazdrosny facet, który właśnie wyszedł z więzienia, wybiegł wściekły z domu bez żadnej konkretnej przyczyny. Nie zdawałem sobie sprawy, że z jego punktu widzenia było to jego terytorium. Na szczęście nic mi się nie stało, ponieważ wrócił dopiero następnego dnia. Jeżeli popełnisz podobny błąd, po czym ktoś ci to wytłumaczy, wszystko wyda się nagle oczywiste.
KONTAKT WZROKOWY
·  Właściwy kontakt wzrokowy jest trudny do osiągnięcia, jako że niełatwo określić, czy w rozmowie w kimś nawiązujesz zbyt intensywny kontakt wzrokowy czy zbyt słaby.
· Kiedy ktoś nie mówi nic do ciebie ani ty do niego, najlepiej jeśli nie będziesz patrzeć na tę osobę, ponieważ ludzie zazwyczaj widzą, że spoglądasz na nich kątem oka i może to sprawić, że będą się czuli niezręcznie, a co za tym idzie – mówili o tobie za twoimi plecami.
· Może być ci trudno kontrolować swoje spojrzenie, ale nie jest to niemożliwe.
· Staraj się unikać wskazywania ludzi palcem, a jeśli już musisz to zrobić, staraj się zrobić to dyskretnie.
· Kiedy mówisz do kogoś lub ktoś mówi do ciebie, powinieneś patrzeć na tę osobę, pamiętając o następujących zasadach:
· Patrzenie na kogoś przez mniej niż jedną trzecią czasu może stanowić przekaz, że jesteś osobą nieśmiałą (jeżeli wbijasz wzrok w ziemię) lub nieszczerą (jeśli rozglądasz się na boki).
· Patrzenie na kogoś przez więcej niż dwie trzecie czasu może stanowić przekaz, że lubisz tę osobę (jeśli patrzysz na całą twarz) lub jesteś agresywny (jeżeli patrzysz prosto w oczy).
· Patrzenie na kogoś przez cały czas, utrzymywanie nieprzerwanego kontaktu wzrokowego, może oznaczać jedną z dwóch rzeczy: konfrontację (spojrzenie agresywne) lub pociąg fizyczny (spojrzenie intymne). Jednakże w innych kulturach (na przykład w krajach europejskich basenu Morza Śródziemnego) może być oznaką przyjaźni. Dla osoby autystycznej może to być bardzo trudne, ponieważ po pierwsze musimy być pewni, że JEST właściwe w danej sytuacji. Stały kontakt wzrokowy może nas także bardzo rozpraszać, gdy staramy się rozmawiać.
TON GŁOSU
· Być może należysz do osób, które mówią niemal tym samym tonem, nawet o tym nie wiedząc.
· Spytaj kogoś, komu możesz zaufać, czy to prawda, a jeśli tak, być może będziesz musiał wzmocnić intonację swojego głosu aż do przesady, aby podkreślić swoje słowa, ale z umiarem. Z początku może to brzmieć sztucznie.
· Jeżeli czytasz dziecku bajki, pamiętaj, że im silniejsza intonacja, tym lepsza.
· Intonacja naszego głosu jest niezwykle istotna dla określenia, czy podchodzimy do czegoś z entuzjazmem, czy wyrażamy się na jakiś temat sarkastycznie. Jest również ważna dla określenia, czy mówimy coś na poważnie, czy jedynie żartujemy.
· Mówienie tym samym tonem może sprawić, że inni mogą pomyśleć, że masz depresję. Kiedy mówisz o czymś pozytywnym lub ekscytującym musisz sprawić, że twoje słowa będą brzmiały, jakbyś był podekscytowany. W przeciwnym razie ludzie mogą uznać, że brzmi to dziwnie.
· Jeżeli jesteś nastolatkiem, który przechodzi mutację, być może będzie ci łatwiej, jeśli pozwolisz, aby łamał ci się głos. Początkowo możesz się z tym czuć dziwnie, ale będzie to brzmiało bardziej naturalnie dla innych. Jeśli martwisz się tym, co pomyślą sobie twoi przyjaciele, mimo iż jest to problem przejściowy, być może uda ci się przejść mutację zanim zmienisz szkołę i poznasz nowych.
· Pamiętaj, by nie mówić zbyt głośno ani zbyt cicho. Powinno to zależeć od dystansu, jaki dzieli cię od rozmówcy. Należy ściszyć głos, gdy wymagana jest dyskrecja. Mów szeptem, gdy inni szepczą albo na przykład gdy w pobliżu ktoś śpi.
· Czasem, gdy musisz mówić głośniej i wyraźniej niż zwykle (na przykład na scenie albo gdy grasz w sztuce), będziesz musiał mówić „z przepony”. Aby to zrobić wyprostuj się i rozluźnij, i wyobraź, że twój głos dochodzi z brzucha, jak dziwne by się to nie wydawało.
ADEKWATNY UBIÓR
· Twój ubiór świadczy o tobie.
· Jeśli nosisz jaskrawe ubrania w kontrastujących ze sobą kolorach, być może starając się wyglądać na osobę pewną siebie, wiele osób może się do ciebie zrazić.
· Jeżeli nosisz kowbojki, postrzępione dżinsy, T-shirty z nadrukami zespołów heavy-metalowych i ćwiekowaną skórzaną kurtkę, ludzie mogą się bać do ciebie podejść. Mogą również oczekiwać, że będziesz z nimi rozmawiać o heavy metalu, gatunkach muzycznych, życiu na ulicy i nocnych klubach. Bardzo trudno pozbyć się tego wizerunku.
· Jeśli nosisz ubrania w naturalnych kolorach, takich jak niebieski, szary, ciemnozielony, czarny lub biały, z których nikt nie może się śmiać, a ty wyglądasz modnie, ludzie będą sądzić cię po tym, jakie robisz wrażenie, a nie po tym, co masz na sobie, co może być dla ciebie korzystne.
· Często warto posłuchać czyjejś opinii na temat tego, co powinieneś nosić (porozmawiaj z zaufaną osobą).
WYPACZENIA PRAWDY
· O sarkazmie mówimy wtedy, gdy ktoś mówi jedno, a w rzeczywistości ma na myśli coś zupełnie przeciwnego. Na przykład, gdy komuś się odbije, a ktoś odpowiada: „Smacznego”. Najprostszym sposobem wychwycenia sarkazmu jest wsłuchanie się w ton głosu. Czasem będziesz musiał bronić się przed sarkazmem – będzie o tym mowa w kolejnych rozdziałach.
· Nieznajomość prawdy jest częstym powodem, dla którego ludzie mogą ją wypaczać.
· Wyjątkowo paskudną formą wypaczania prawdy jest znajdowanie „kozła ofiarnego”. Oznacza to wrabianie innych ludzi w winę za czyny, których nie popełnili. Jeszcze gorsze jest celowe sprawianie, by ktoś zrobił coś złego, tylko po to, by móc tę osobę o to obwinić. Jeśli tak się zdarzy, musisz najpierw zorientować się, czy jest to jedynie żart, czy poważna próba wrobienia cię w coś. Jeśli sprawa jest poważna, a ty zostaniesz o coś oskarżony, być może będziesz zmuszony udowodnić, że nie ty jesteś winny złego czynu i będziesz musiał powiedzieć odpowiednim osobom, że uważasz, iż zostałeś wrobiony i trzymać się swoich słów.
· Z drugiej strony ktoś może całkiem niewinnie wymyślić coś, co nie jest prawdą, jedynie w celu fantazjowania. Może się to tyczyć dzieci, udających postaci z kreskówek, dorosłych zakładających kostium Świętego Mikołaja czy aktorów występujących w sztuce.
· Jeśli ktoś zada ci pytanie, a udzielenie zgodnej z prawdą odpowiedzi może zasmucić tę osobę, wprawić w zakłopotanie lub przysporzyć jej niezasłużonych problemów, możesz wybrać „niewinne kłamstwo”, dzięki któremu unikniesz nieprzyjemnej sytuacji.
· Jeżeli nie chcesz kłamać, możesz zachować prawdę dla siebie. Być może chcesz dochować czyjejś tajemnicy lub starasz się oszczędzić sobie lub innym kłopotów. W tym przypadku rozsądnym wyjściem jest unikanie w rozmowie pewnych tematów. W przeciwnym razie możesz być zmuszony do udawania, że o czymś nie wiesz, i posługiwania się niezręcznymi unikami (często zabawnymi), a nawet do kłamstwa. Może się także zdarzyć, że inni będą oczekiwali od ciebie automatycznej wiedzy, że coś ma pozostać tajemnicą.
· Jeśli ktoś stara się ci coś przekazać nie raniąc cię, być może posłuży się aluzją. Najlepszym przykładem jest sytuacja, kiedy mężczyzna próbuje poderwać kobietę, a ona nie jest nim zainteresowana i zamiast powiedzieć: „Nie jestem zainteresowana, odejdź” wtrąca w rozmowie od niechcenia „Mój chłopak…”.
· Może się zdarzyć, że zmyli cię figura retoryczna (np. metafora). Na przykład „śmiertelnie przestraszony” oznacza „bardzo przestraszony”. Jeśli figury retoryczne stanowią dla ciebie problem, możesz odwołać się do pewnych książek (słowników) lub poprosić kogoś, by cię ich nauczył.
· Czasem ktoś może cię okłamać, jeśli czegoś od ciebie chce. Najlepszym przykładem jest domokrążca, który chce od ciebie pieniędzy. Jeżeli sprzeda ci niedziałający telewizor, oznacza to, że cię kantuje.
· Często zdarza się w rozmowie, że ludzie przesadzają. Ktoś, kto mówi: „Wypiłem z dziesięć piw zeszłego wieczoru” może mieć tak naprawdę na myśli, że wypił pięć. Ludzie, którzy zbytnio wyolbrzymiają, mogą zostać źle zrozumiani.
· Jeżeli kto mówi coś, co w dosłownym znaczeniu brzmi obraźliwie, np. „Ty paskudo”, ale z uśmiechem, oznacza to, że jest to żart. Musisz szybko się zorientować, czy tak właśnie jest.
· Być może najbardziej niewygodnym rodzajem kłamstw są kłamstwa mające na celu droczenie się z kimś. Ktoś mówi coś jako żart, żeby sprawdzić, czy mu uwierzysz. Jeżeli to, co powiedział, jest bardzo nieprawdopodobne lub pozostałe osoby starają się powstrzymać śmiech, osoba ta prawdopodobnie droczy się z tobą. Właściwą reakcją z twojej strony w takiej sytuacji jest powiedzenie tej osobie z uśmiechem, żeby się odczepiła. Jeżeli okażesz wahanie co do tego, czy osoba ta droczy się z tobą czy nie, może to zostać odebrane jako oznaka bezbronności. Pamiętaj, że zapewne nikt się nie przyzna, że się z tobą droczy, niezależnie od tego, jak poważnie o to zapytasz.
· Ludzie mogą próbować przekonać cię, abyś zrobił z siebie widowisko. Na przykład mogą cię poprosić, żebyś zatańczył lub zaśpiewał piosenkę. Nawet jeśli ty sam nie widzisz w tym nic złego, ważne jest, abyś nie dał im się nakłonić, niezależnie od tego, jak bardzo starają się ciebie przekonać. Należy zareagować tak samo, jak w przypadku droczenia się, okazując być może nieco złości. Jeżeli ulegniesz podobnym namowom, prawdopodobnie staniesz się celem dla innych osób, które będą ci dokuczały. Jeżeli zrobiłeś to w przeszłości, nie przejmuj się, ale postaraj się, aby nigdy się to już nie powtórzyło.
· Jeżeli bierzesz udział w grach, takich jak „pytanie czy wyzwanie” lub „rozbierany poker”, może okazać się, że presja jest jeszcze silniejsza. W tym przypadku często jest to w porządku, ale możesz zostać poproszony o zrobienie czegoś, co jest całkowicie „nie na miejscu”. W takiej sytuacji jeżeli ludzie będą naciskać, możesz po prostu wyjść. Jeśli są to prawdziwi przyjaciele, nie będą mieli ci za złe dłużej niż dzień.
· Musisz pamiętać, że nie każdy mówi prawdę. Wiele osób wybiera jedynie pewne jej elementy, odrzucając pozostałe, na swoją korzyść (np. w sądzie).
· Jeżeli chcesz dowiedzieć się, czy ktoś kłamie, a masz podstawy, by tak przypuszczać, zadawanie pytań tej osobie może ujawnić błędy logiczne w jej rozumowaniu.
BŁĘDNE WNIOSKI, JAKIE LUDZIE MOGĄ WYCIĄGNĄĆ NA TWÓJ TEMAT
· Jeżeli masz trudności z kontaktem wzrokowym lub mową ciała, niektóre osoby mogą mylnie odebrać to jako przebiegłość lub nieszczerość.
· Jeżeli nie będziesz reagował mową ciała na mowę ciała innych ludzi, mogą oni niesłusznie uznać cię za osobę obojętną.
· Wiele osób może błędnie uznać cię za osobę nieinteligentną. Jeśli dzieje się tak, ponieważ rzadko miewasz szansę okazania im swego intelektu, możesz jedynie pokazać im przy okazji, że jesteś w czymś dobry, czy im się to podoba, czy nie. Mogą nie zechcieć tego skomentować, mimo że dostrzegli twój talent.
· Jeśli starasz się pokazać siebie jako osobę fajniejszą, bardziej zabawną, twardszą i bardziej pewną siebie niż inni, to za każdym razem, gdy złamiesz niepisaną zasadę, ludzie mogą poczytać to za złośliwość. W takim przypadku może być w twoim interesie, abyś przestał udawać.
ROZMOWA
· Być może wiesz, że sztuka konwersacji opiera się na ścisłych zasadach.
· Osoby biorące udział w rozmowie zwykle odnoszą się do ostatnio powiedzianej rzeczy. Trzymamy się tematu, aby rozmowa toczyła się wartko.
· Bądź ostrożny z wypowiadaniem rzeczy oczywistych. Powinieneś także unikać zadawania pytań, jeśli sam jesteś w stanie dojść do odpowiedzi. W ten sposób rozmowa będzie miała więcej sensu.
· Unikaj powtarzania swoich słów, jeśli rozmówcy zrozumieli już, co masz na myśli. Może to być trudne, jako że powtarzanie myśli jest dość podstawowym elementem autyzmu. Ja jednak zawsze staram się szukać nowych rzeczy, o których mogę myśleć. Wydaje się to dobrym posunięciem.
· Czasem ludzie odpowiadają ci, zanim zdołasz skończyć zdanie. Jeśli jednak zrozumieli cię właściwie, zwykle nie ma potrzeby, byś kończył swoją wypowiedź.
· Jeżeli mówisz coś, co innym wydaje się pozbawione sensu, mogą się zirytować, ale zapewne ci wybaczą. W końcu każdy to czasem robi. Postaraj się jednak, żeby nie zdarzało ci się to zbyt często.
· Jeśli musisz powiedzieć coś istotnego, co nie ma związku z rozmową, na przykład: „Bob dzwonił dziś do ciebie” lub „Chciałbym porozmawiać z tobą o czymś, co mnie martwi”, postaraj się zagadnąć tę osobę, gdy z nikim nie rozmawia. Wybierz odpowiedni moment. Jeśli musisz przekazać, że ktoś dzwonił i sądzisz, że możesz o tym zapomnieć, jeśli będziesz zbyt długo czekać, zostaw wiadomość przy telefonie.
· Jeżeli musisz powiedzieć komuś coś naprawdę ważnego, na przykład „Bob właśnie uderzył się w głowę i stracił przytomność”, MUSISZ przerwać rozmowę tej osobie.
· Aby włączyć się do rozmowy, musisz jej posłuchać. Słuchanie może być niezwykle trudne, szczególnie, jeśli musisz mieć uszy otwarte przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, ale im więcej praktyki, tym lepiej. Najważniejszą rzeczą jest zrozumienie wątku rozmowy.
· Nawiązuj kontakt wzrokowy z osobami, które go szukają, jako że często oznacza to, że chcą poznać twój punkt widzenia.
· Łatwiej jest słuchać, jeśli nie czynisz założeń ani nie wyciągasz pochopnych wniosków na temat tego, co dana osoba zamierza powiedzieć.
· Niektóre tematy rozmów stanowią tabu, ale jeśli masz wątpliwości, lepiej taki temat pominąć.
· Kiedy rozmowa skłania do wzruszeń, ludzie często mówią takie rzeczy, jak: „Uszy do góry”, „Wszystko będzie dobrze”, „Och, to wspaniale!” czy „Nieźle!”. Kiedy starasz się mówić takie rzeczy, może to z początku brzmieć banalnie lub sentymentalnie, ale ma to podobne znaczenie co pamiętanie, by podarować komuś kartę z życzeniami urodzinowymi. Zachęca do rozmowy i skłania drugą osobę do wyrażania uczuć.
WIEDZA OGÓLNA
· Choć osoby autystyczne faktycznie często lepiej zapamiętują szczegóły, dzieje się tak jedynie wtedy, gdy świadomie starają się to czynić, a zapamiętanie właściwych szczegółów może przysparzać poważnych problemów.
· Ponieważ rozpraszają cię własne myśli, uczenie się „ciurkiem” może być dla ciebie niezwykle trudne – a tak właśnie uczy się większość osób nieautystycznych.
· Włączenie się do rozmowy może być trudne, jeśli nie posiadasz niezbędnej wiedzy ogólnej. Problem w tym, że nie istnieje jedno źródło, z którego mógłbyś taką wiedzę zaczerpnąć. Oto kilka wskazówek:
· Wiedza ogólna w rozmowie dotyczy zazwyczaj sportu (w Polsce jest to piłka nożna), muzyki, filmów, polityki, mediów, telewizji, komputerów, ubrań, pasji i randek. Rzadko jednak trafia się ktoś, kto jest ekspertem w tych wszystkich dziedzinach.
· Wiele nastolatków i młodych dorosłych, którzy interesują się muzyką, bardziej interesuje się gwiazdami, niż muzyką, którą one tworzą. Czasem nawet dobierają partnerów wedle podobieństwa do gwiazd muzyki czy sportu. Czasem będziesz musiał po prostu zaakceptować, że nie dogadasz się z taką osobą i poszukać przyjaciół gdzie indziej.
· Nawiązując do poprzedniego punktu – sport (np. piłka nożna) także może narzucać ograniczenia. Sport często wiąże się z patriotyzmem lokalnym – kibice jednej drużyny będą do siebie mili, a nieprzyjemni do kibiców innych drużyn.
· Telewizja, radio, magazyny, biblioteki, wypożyczalnie video i gazety mogą pomóc ci w zdobyciu wiedzy. Ulotki dołączane do magazynów podają listy najpopularniejszych albumów i filmów. Zmuszanie się do zdobywania wiedzy na tematy, które cię nie interesują, może być jednak stratą czasu, ponieważ i tak nie chcesz tak naprawdę o nich rozmawiać.
· Jeżeli postanowisz zdobyć wiedzę ogólną, potrzebną w pewnych rozmowach, ważne, abyś starał się ją czerpać także z przysłuchiwania się samym rozmowom. Szczególną uwagę poświęć sławnym osobom, o których jest mowa. Może to bardzo przyspieszyć proces uczenia.

IMIONA I NAZWISKA
· Zapamiętywanie nazwisk może sprawiać ci kłopot, ale jest niezwykle ważne, jeśli rozmawiasz o sławnych ludziach czy wątkach filmów, powieści, a szczególnie kryminałów.
· Zapamiętywanie imion i nazwisk ludzi, których znasz osobiście, również może być trudne, ale nie aż tak istotne, jak ci się wydaje. Jeżeli będziesz pamiętał, aby nie pytać o czyjeś imię czy nazwisko więcej niż dwa razy, a potem – jeśli nadal nie będziesz w stanie go zapamiętać – poczekasz, aż ktoś się nim posłuży, zwykle upiecze ci się jako osobie mającej kiepską pamięć do nazwisk.
· W zapamiętywaniu imion i nazwisk pomaga skojarzenie ich z twarzą, na przykład: „Sara ma kolczyk w nosie” albo „Bob to ten z wąsami”.
POCZUCIE HUMORU I ZWIĄZANE Z TYM KŁOPOTY
· Poczucie humoru osoby autystycznej często dotyczy rzeczy sugerujących głupotę, śmieszność czy takich, które wydają się nieco zwariowane.
· Czasem będziesz musiał powstrzymać śmiech, kiedy coś wyda się zabawne tobie, a innym nie. Śmiech jest jedną z najprzyjemniejszych rzeczy na świecie i powstrzymywanie go może sprawiać ci kłopot, ale roześmianie się w niewłaściwym momencie może zirytować innych ludzi.
· Poczucie humoru osób nieautystycznych często wiąże się z szukaniem inteligentnych sposobów na wytykanie cudzych błędów i stawianiem ludzi w niezręcznej sytuacji. Każdy co jakiś czas bywa ofiarą czyichś żartów, choć niektórzy częściej niż inni. Osoby nieautystyczne potrafią być w swych żartach bezwzględne, zwłaszcza nastolatki i ludzie młodzi, którzy mniej liczą się z uczuciami innych niż starsi.
· Wedle wielu zoologów poczucie humoru zastąpiło u ludzi pierwotną agresję, dzięki której zwierzęta ustalają porządek w stadzie.
· Nikt nie mówi o hierarchii stadnej, której jest częścią.
· Wiele grup nieszczególnie chętnie przyjmuje osoby z zewnątrz, choć zależy to od grupy.
· Częstą przyczyną, dla której dwie czy więcej osób sprzymierza się przeciwko komuś jest poczucie zjednoczenia i siły związanej z grupą. Z takich przyczyn często łatwiej jest rozmawiać z kimś sam na sam.
· Jeżeli powiesz lub zrobisz coś, czemu błędnie można przypisać kontekst erotyczny, zapewne zostanie to obrócone w żart, często z twojej osoby.
· Jeśli padniesz ofiarą czyichś żartów, często będziesz mógł przełożyć to (w swojej głowie) na konstruktywną krytykę, która pomoże ci w pracy nad sobą.
· Jeżeli żart z twojej osoby nie jest zbyt ostry, dobrze zrobisz, jeśli pośmiejesz się z samego siebie.
· Jeśli żart lub sarkazm w twoją stronę był zbyt ostry, możesz spytać: „Co chcesz przez to powiedzieć?”, „Dlaczego to powiedziałeś?”, „Co to miało znaczyć?” albo powiedzieć: „To nie było zbyt miłe”. Sam podejmiesz decyzję co do właściwej odpowiedzi, ale szybka riposta może być niezłą formą obrony.
· Jeżeli żart czy sarkazm w twoją stronę jest wyraźnie raniący, w ostateczności możesz postąpić w następujący sposób: spokojnie powiedz, że żart sprawił ci przykrość i spytaj, czy to właśnie miał na celu. Jeśli odpowiedź będzie brzmiała: „Nie znasz się na żartach?” lub osoba, którą pytasz, nie będzie chciała odpowiedzieć wprost, nie daj się zbić z tropu i spytaj znów spokojnie, czy żart miał ci sprawić przykrość. Jeśli odpowiedzią będzie: „Nie”, to właśnie chciałeś usłyszeć. Jeśli usłyszysz: „Tak” nie unoś się i odejdź, a w przyszłości nie rozmawiaj z tą osobą, chyba, że cię przeprosi.
· Pytania są często skuteczniejszą formą obrony niż stwierdzenia.
· Pamiętaj, że ludzie, którzy cię poniżają, często sami czują się słabi i przekładają to na twoją osobę.
· Jeśli zamierzasz przyłączyć się do żartów z innych ludzi, trzymaj się następujących zasad:
· Staraj się nie ranić nikogo swoimi żartami, nawet, jeśli inni to robią. Osoby, które to robią, zwykle źle postępują.
· Staraj się nie żartować z osób, które są bystrzejsze czy bardziej zabawne niż ty, ponieważ mogą ci odpowiedzieć i zapewne zrobią to lepiej od ciebie, przez co stracisz twarz. To werbalny odpowiednik wyzywania do walki kogoś większego od ciebie.
· Staraj się także nie żartować z osób cichszych i bardziej nieśmiałych od ciebie. To werbalny odpowiednik prześladowania lub wyzywania do walki kogoś mniejszego od ciebie.
· Nie żartuj z czyichś rodziców, chyba, że wszyscy to robią. Jeśli zrobisz to w niewłaściwym momencie, może to wywołać agresję w twoją stronę.
· Staraj się nie śmiać z własnych żartów.
· Humor to nie tylko żartobliwa konfrontacja z innymi, ale również sprytny sposób radzenia sobie z życiowymi dramatami bez wpadania w depresję. „Gdyby nie śmiech, pozostałby nam jedynie płacz.”
PROBLEMY ZWIĄZANE Z SEKSEM ORAZ PORADY DOTYCZĄCE RANDKOWANIA
· Młodzi ludzie częściej rozmawiają i żartują na temat seksu niż faktycznie uprawiają go.
· Inne reguły obowiązują kobiety, a inne mężczyzn.
· Mężczyzna, który miał wiele kobiet, może być nazywany „ogierem”. Jest to komplement.
· Większość mężczyzn lubi kobiety atrakcyjne, dające wsparcie i zdecydowane, ale różne są gusta.
· Kobieta, która miała wielu mężczyzn, może być nazywana „puszczalską”. Jest to obelga, jakkolwiek niesprawiedliwe się to wydaje. Kiedy ktoś nazywa tak kobietę w żartach, musi to faktycznie brzmieć jak żart, we właściwym momencie. Jeżeli nie jesteś pewien, czy to właściwy moment, lepiej nic nie mówić.
· Większość kobiet lubi mężczyzn przystojnych, uprzejmych, potrafiących odczytać ich sygnały dotyczące granic (patrz: Mowa ciała), czystych, szczerych, nie starających się za wszelką cenę zrobić wrażenia, łatwo się przystosowujących, optymistycznie nastawionych do świata, wspierających, charyzmatycznych, zabawnych, o wyrazistym głosie, nie potulnych, ale i nie macho, zainteresowanych uczuciami kobiety. Rzadko trafia się mężczyzna, który miałby wszystkie te cechy, więc większość kobiet nie oczekuje ideału.
· Tak jak różne są zasady dla kobiet i mężczyzn, tak różne są dla gejów i lesbijek.
· Jeśli chcesz zrozumieć żarty młodych ludzi, musisz poznać przekleństwa i slang. Jeśli sam nie chcesz się nimi posługiwać, nie musisz tego robić, co może wyjść ci na dobre. Możesz jednak sprawdzić ich znaczenie w słowniku, jeśli jest dość nowy i obszerny.
· Zbytnie zbliżanie się do kogoś może czasem przysporzyć ci problemów, chyba że nawiązałeś już bliską relację z tą osobą. Możesz także nie chcieć ustanawiać granic. Jeśli jesteś mężczyzną, to pozwalając innym na flirtowanie z tobą, gdy sam nie będziesz flirtować, wybierasz opcję bezproblemową, co może być dobrym posunięciem (patrz: Granice).
· Jeżeli jesteś kobietą, uważnie dobieraj osoby, z którymi chcesz poflirtować. Jeśli bowiem będziesz flirtować z mężczyzną, który nie szanuje granic, może on stać się natrętny.
· W przypadku kontaktu fizycznego między tobą a drugą osobą staraj się kierować poczuciem, co jest, a co nie jest „właściwe”. W przeciwnym razie ktoś może być w stosunku do ciebie nieprzyjemny, nie mówiąc ci, dlaczego.
· Jeśli ktoś ci się podoba, nie rozgłaszaj tego. Ludzie mogą zacząć robić sobie z tego żarty, a ty stracisz szanse u osoby, która cię interesuje. Możesz w tajemnicy zwierzyć się przyjacielowi, któremu ufasz, jeśli sądzisz, że będzie w stanie ci pomóc. W tym rozdziale podałem kilka wskazówek dotyczących umawiania się.
· Jeżeli jesteś dziewicą/prawiczkiem nie mów o tym nikomu i staraj się unikać związanych z tym tematów w rozmowie, szczególnie, jeśli jesteś mężczyzną. Wiele jest dziewic i prawiczków, nawet po trzydziestce, ale niewiele osób się tym chwali. Jeśli już komuś o tym powiedziałeś, nie przejmuj się, ale nie mów już więcej nikomu.
· Jeśli ktoś nabija się z ciebie, ponieważ jesteś dziewicą/prawiczkiem, nie okazuj, że cię to dotyka i nie pozwól, by sprawiło to, że będziesz myślał tylko o jednym – bardzo by cię to unieszczęśliwiło.
· Nie staraj się zaliczyć pierwszego razu tylko po to, żeby móc powiedzieć, że masz to już za sobą. Kiedy ktoś zapyta cię: „Robiłeś to już kiedyś?” najlepiej odpowiedzieć z uśmiechem: „To nie twoja sprawa” albo „To sprawa osobista”. Tym sposobem bez trudu skłonisz tę osobę do myślenia, że już to robiłeś. W końcu jeśli ktoś powiedziałby coś takiego do ciebie, co byś pomyślał?
· Jeśli byłeś ostatnio z kimś na randce albo spałeś z kimś, twoi znajomi i rówieśnicy zapewne będą uparcie chcieli się dowiedzieć jak najwięcej o tym spotkaniu. Może to być wyjątkowo krepujące. W takich sytuacjach najlepiej nic nie mówić, z nadzieją, że stracą zainteresowanie tematem. Drugą opcją jest niepotraktowanie ich pytań poważnie i zrelacjonowanie randki z żartobliwą przesadą.
· Niektórzy mężczyźni mają kłopot ze zrozumieniem, że podbudowywanie ego poprzez wspomnienia niezliczonych podbojów może być obraźliwe lub poniżające dla kobiety.
· Dla wielu osób pierwszy raz jest rozczarowaniem.
IMPREZY
· Głównym powodem wychodzenia do pubu czy klubu jest dobra zabawa i możliwość porozmawiania z ludźmi.
· Zapewne o wiele lepiej będziesz się bawił, jeśli wybierzesz się gdzieś z przyjaciółmi, niż jeśli wyjdziesz sam.
· Na imprezach zasady dotyczące mowy ciała stają się jeszcze ważniejsze.
· Uważaj, w jaki sposób patrzysz na ludzi (chyba, że z kimś rozmawiasz). Jeśli będziesz zbyt długo się w kogoś wpatrywał, osoba ta prawdopodobnie zauważy to kątem oka i może poczuć się niezręcznie. Może powiedzieć znajomym i źle się do ciebie nastawić, o czym nie będziesz wiedział. Najczęściej zdarza się to, gdy mężczyzna wpatruje się w kobietę.
· Niektórzy ludzie mogą być dla ciebie mili, ale obgadywać się za twoimi plecami. Jeśli chcesz dowiedzieć się, czy ktoś naprawdę cię lubi, przeczytaj reguły dotyczące kontaktu wzrokowego.
· Jeśli zaproszono cię na imprezę, pojaw się przynajmniej pół godziny spóźniony.
· Przed wyjściem warto wziąć kąpiel lub prysznic.
· Najlepiej nie być pierwszym na parkiecie, nawet, jeśli nie widzisz w tym nic złego. Nie znaczy to, że nie możesz przekonać kogoś innego, żeby wyszedł jako pierwszy.
· Jeżeli w nocnym klubie masz trudności z włączeniem się do rozmowy, ponieważ muzyka jest zbyt głośna, być może lepiej będziesz się bawił w pubie lub na domowych imprezach.
· Jeśli alkohol sprawia, że jest ci łatwiej nawiązywać kontakty z ludźmi, powinieneś poprzestać na jednym czy dwóch piwach. Staraj się nie upijać do tego stopnia, że zrobisz z siebie widowisko, ponieważ ludzie zrażą się do ciebie albo wykorzystają sytuację.
· Większość ludzi NIE uważa, że palenie jest cool, więc nie zaczynaj palić z tego powodu.
· Jeżeli wybierasz się na imprezę do kogoś do domu, może się okazać, że będą tam palić marihuanę. Ma ona wiele nazw, takich jak trawka, zioło, gandzia, skun czy grass. Skręty robi się zwykle z tytoniem. Najczęściej określane są jako blanty lub jointy. Jeżeli chcesz wejść na tę ścieżkę, pamiętaj o ryzyku, jakie się z tym wiąże, i że palenie trawki może ci utrudniać kontakty towarzyskie. Narkotyki mogą mieć na ciebie inny wpływ, niż na inne osoby, ponieważ substancje chemiczne w twoim mózgu mogą nieco inaczej reagować.
· Bądź ostrożny, gdzie i kiedy rozmawiasz o nielegalnych substancjach, ponieważ SĄ one nielegalne.
· NIGDY nie kupuj nielegalnych substancji na ulicy, ponieważ nigdy nie wiesz, co kupujesz, a osoby sprzedające mogą źle zrozumieć i agresywnie zareagować, jeśli będziesz się do nich przyjaźnie odnosił.
PODRYWANIE
· Jeśli zdecydujesz się, by kogoś poderwać, podane tu wskazówki mogą ci pomóc, ale przede wszystkim przeczytaj pierwsze rozdziały: Mowa ciała (szczególnie na temat granic, kontaktu wzrokowego i sposobu ubierania się), Wypaczenia prawdy, Rozmowa, Poczucie humoru i związane z tym kłopoty oraz Problemy związane z seksem oraz porady dotyczące randkowania. Oczywiście najlepiej byłoby, gdybyś przeczytał wszystkie wcześniejsze rozdziały
· Podrywanie tradycyjnie jest zadaniem mężczyzny, ale w naszych czasach często zdarza się, że to kobieta przejmuje pałeczkę.
· Jeżeli chcesz kogoś poderwać, porozmawiaj najpierw z tą osobą i nie zbliżaj się do niej zbytnio od razu.
· Właściwe granice różnią się w zależności od osoby (patrz: Mowa ciała)
· Ważne, aby nie wydać się zbyt natarczywym.
· Jeśli jesteś mężczyzną, nie przesadzaj z wodą kolońską.
· Nie podrywaj byle kogo, tylko osobę, która ci się podoba.
· Jeżeli mężczyzna podrywa pijaną kobietę, w oczach innych stara się ją wykorzystać.
· Jeśli jesteś mężczyzną, nie rób żadnych aluzji dotyczących tego, jak bardzo ktoś ci się podoba, nawet najbardziej subtelnych. Zmniejszy to twoje szanse u tej osoby. Jeżeli faktycznie czynisz jakieś aluzje, niech wyrażają one szczery podziw.
· Jeśli jesteś kobietą i dajesz mężczyźnie znaki, że ci się podoba, może on zacząć oczekiwać więcej niż jesteś skłonna mu zaoferować.
· Jeśli kobieta nie chce umówić się z mężczyzną, da mu to do zrozumienia, wspominając podczas rozmowy o swoim chłopaku. Czasem może to mijać się z prawdą, ale większość ludzi uznaje to za najłagodniejszy sposób, by dać mężczyźnie do zrozumienia, że nie ma szans.
· Podrywanie kogoś nie różni się aż tak bardzo od oficjalnej rozmowy. Pamiętaj, by patrzeć na twarz tej osoby przez co najmniej dwie trzecie czasu (lub dłużej), słuchając lub mówiąc, a także uśmiechać się. Jeśli osoba, z którą rozmawiasz, robi to samo, oznacza to, że i ty się jej podobasz.
· Jeśli chcesz się z kim umówić, spytaj swobodnie i szczerze, w miejscu, gdzie nikt poza wami tego nie usłyszy.
· Od spotkania kogoś do stania się parą może minąć kilka minut, godzin, tygodni, miesięcy, a nawet lat. Jeśli jednak zajmuje to tylko kilka sekund, oznacza to, że coś jest nie tak.
· Możesz spotkać osobę, z którą będziesz chciał się umówić, w DOWOLNYM momencie – nie da się tego przewidzieć.
· Może okazać się, że spędzisz wieczór czy dwa z kimś, kto naprawdę ci się podoba, i będziesz miał związane z tą osobą nadzieje, a mimo to okaże się, że nic z tego nie wyjdzie. Może się to przydarzyć każdemu. Najtrudniej sobie poradzić z podobnym rozczarowaniem, jeśli dopiero zaczynasz się umawiać na randki.
· Wiele osób spotyka się z kimś w tajemnicy lub flirtuje z tą osobą, ale nie przyznałoby się, że tworzy parę. Często świadczy to o otwartym związku.
· Najtrudniejsze jest wybranie właściwego momentu, by zrobić pierwszy krok. Być może będziesz musiał złamać niektóre z podanych przeze mnie zasad (nieco pooszukiwać). Umawianie się z kimś przypomina nieco hazard, gdzie stawką jest twoje poczucie własnej wartości. Jeśli osoba ta odrzuci cię, NIE OZNACZA to, że nie warto było pytać.
· Zawsze bądź ostrożny i pamiętaj, jak ważne w seksie jest zabezpieczenie się.
WIZYTY I ZAPROSZENIA
· W złym tonie jest pojawianie się u kogoś bez zaproszenia, chyba że osoba ta powiedziała: „Wpadnij kiedy zechcesz”, co może oznaczać raz w miesiącu lub codziennie, w zależności od wielu czynników.
· Z drugiej strony czasem może być ci trudno zorientować się, co jest zaproszeniem.
· Czasem warto zadzwonić do kogoś, zanim go odwiedzisz.
· W niektórych miejscach, np. w akademiku, zasady są nieco inne, ponieważ ludzie i tak wpadają i wypadają ze swoich pokojów. Zachowaj jednak ostrożność.
· Zaproszenie na imprezę NIE oznacza, że musisz na nią iść, jeśli nie masz ochoty.
· Jeżeli pojawisz się bez zaproszenia na imprezie, na której jest ponad dwadzieścia osób, ale postarasz się nie wyróżniać, nikt raczej nie będzie miał nic przeciwko temu.
· Czasem trudno jest stwierdzić, czy nadużywasz czyjejś gościnności, czy wręcz przeciwnie – osoba ta chciałaby, żebyś został dłużej. Jeżeli gospodarze mówią, że są zmęczeni, może to być delikatna aluzja, że powinieneś już iść. Jeżeli uśmiechają się, nawiązując częsty kontakt wzrokowy i okazując zainteresowanie rozmową, zapewne chcą, żebyś został.
TWOJE BEZPIECZEŃSTWO
· Niezależnie, czy jesteś kobietą czy mężczyzną, staraj się unikać nocą pustych czy słabo oświetlonych ulic. Oto kilka wskazówek, jak się bronić w razie konieczności.
· Nigdy nie noś portfela na widoku.
· Co jakiś czas odwracaj się za siebie.
· Nie wpatruj się w ziemię, patrz przed siebie.
· Staraj się wyglądać tak, jakbyś wiedział, dokąd idziesz. Nie okazuj strachu.
· Stosowanie się do powyższych wskazówek sprawi, że będziesz wyglądał na osobę mniej bezbronną i zdolną się bronić.
· Jeśli ktoś będzie ci groził, a ty zaczniesz biec, nie zatrzymuj się.
· Jeżeli jest zbyt późno lub nie jesteś w stanie biec, oddaj swój portfel, jeśli tego zażądają. To niewielka cena za własne bezpieczeństwo.
· Jeśli zabiorą ci portfel, anuluj wszystkie karty kredytowe jak najszybciej i poproś w banku o wymianę.
· Nigdy nie próbuj targować się ani dogadywać z napastnikiem.
· ZAWSZE zadzwoń do rodziców i powiedz im, jeśli zostajesz u kogoś na noc. W przeciwnym razie będą się martwić i zawiadomią policję, która będzie cię szukać.

GWAŁT
· Jeśli zdarzy się, że padniesz ofiarą napaści seksualnej, postaraj się krzyczeć jak najgłośniej, zanim napastnik cię uciszy.
· Policja radzi, aby kobiety nosiły przy sobie aktywator alarmu – na wszelki wypadek.
· Większość ofiar gwałtu zna napastników. Co więcej, większość gwałtów nie zdarza się na ulicach.
· Jeśli już ci się to zdarzyło, NIE jesteś jedyna, to NIE JEST twoja wina i jeśli powiesz odpowiednim osobą, UWIERZĄ ci.
· Jeżeli zwykłe „nie” nie wystarczy, to co u diabła trzeba zrobić?

 

JAK ZNALEŹĆ PRAWDZIWYCH PRZYJACIÓŁ
· Bardzo często trudno jest odróżnić prawdziwego przyjaciela od fałszywego, a dla osób autystycznych to zadanie może być o wiele trudniejsze. Poniżej znajduje się tabela, która może wam pomóc w rozpoznawaniu różnic.

 

Prawdziwi przyjaciele	Fałszywi przyjaciele	Wrogowie
Traktują cię tak samo jak innych swoich przyjaciół.  Sprawiają, że czujesz się chciany w ich towarzystwie, zarówno w danym momencie, jak i przez dłuższy czas.   Kiedy mówią ci komplement, to jest on prawdziwy i szczery.   Traktują cię jak kogoś równego sobie.   Mogą pomóc ci dostrzec prawdę ukrytą w fałszywym zachowaniu innych ludzi.	Traktują cię inaczej niż resztę swoich przyjaciół.  Sprawiają, że czujesz się z nimi dobrze przez chwilę, a następnie potrafią się od ciebie odwrócić.   Mówią wiele komplementów, które po prostu nie są prawdziwe.   Często mogą chcieć od ciebie rzeczy, które nie są w porządku.   Mogą chcieć, żebyś robił z siebie widowisko.   Mogą grozić, że przestaną być twoimi przyjaciółmi lub wykorzystywać twoje poczucie winy, żeby osiągnąć własne cele w waszej relacji.	Będą cię ignorować przez większość czasu.  Sprawią, że będziesz się czuł niechciany, zauważą każdy twój błąd, często wytykając go na oczach innych ludzi.   Mogą cię potraktować w każdy dowolny sposób od sarkazmu poprzez poniżanie aż do całkowitego zignorowania twojego istnienia.   Często może się zdarzyć, że będą cię traktowali jak istotę o wiele mniej znaczącą niż oni sami.
Co robić:  Odwdzięczaj się im taką samą uwagą i skupieniem, jakie oni ci poświęcają. Uważnie słuchaj tego, co do ciebie mówią.   Przyjmuj komplementy, które ci mówią, prostym: „dziękuję”, wtedy nie będą się czuli głupio, że cię skomplementowali.   Próbuj okazać im, że ich lubisz, korzystając z zasad podanych w rozdziale o kontakcie wzrokowym (patrz: Mowa ciała)	Co robić:  Trzeba się postawić, nie wahaj się powiedzieć im, żeby się odczepili, jeżeli mówią coś, co jest wyraźnie nie fair.   Bardzo możliwe, że są to osoby, które czerpią przyjemność z krzywdzenia innych, bardziej podatnych na manipulację ludzi. Taka przypadłość na ogół jest spowodowana słabością i wewnętrznym pogmatwaniem takiej osoby.	Co robić:  Być może zrobiłeś kiedyś coś, co ich zirytowało, możliwe jest również, że są zazdrośni o jakąś zdolność lub umiejętność przez ciebie posiadaną. W tym drugim przypadku nigdy, przenigdy się do tego nie przyznają.   Jeżeli uda ci się spotkać kiedyś z taką osobą sam na sam, to może się okazać, że będzie się ona zachowywać cicho i nieśmiało w stosunku do ciebie. To może być dobra okazja do zadania kilku trudnych pytań, na przykład: dlaczego zachowują się w stosunku do ciebie inaczej niż w stosunku do innych ludzi. Jeżeli ich wyjaśnienie okaże się wystarczająco jasne i adekwatne, to może to być właściwy moment, żeby przeprosić za swoje niewłaściwe zachowanie i obiecać, że zrobisz, co w twojej mocy, żeby dana sytuacja się już więcej nie powtórzyła.

 

 

· Jest spora szansa, że spotkasz w życiu wiele osób, które nie zmieszczą się pod żadną z tych kategorii lub będą pasować do kilku naraz. W takiej sytuacji musisz samodzielnie podjąć decyzję, co z taką osobą zrobić.
· Nie możesz żyć myśląc, że każdy kogo znasz będzie o ciebie dbał, bo tak nie jest. Ludzie, którym na tobie zależy, będą podpadać pod kategorię „prawdziwi przyjaciele” lub po prostu będą należeć do rodziny.
· Pamiętaj – każdy prawdziwy przyjaciel jest na wagę złota.
ZACHOWANIE CZYSTEGO KONTA
· Za każdym razem, kiedy znajdziesz się w nowym środowisku, gdzie nikt cię nie zna, zaczynasz z nienaruszoną reputacją – to właśnie oznacza czyste konto.
· Na twoim koncie mogą pojawić się ujemne punkty za każdym razem, kiedy złamiesz pewne umowne zasady życia w społeczeństwie.
· Jeżeli będziesz korzystał z porad zawartych w tej książce, to powinieneś być w stanie utrzymać swoje konto stosunkowo czyste. Pamiętaj jednak, że konta innych ludzi będą prawdopodobnie czystsze niż twoje.
· Każdy człowiek stara się pamiętać stan konta każdego innego człowieka, z którym przychodzi mu się kontaktować na co dzień. To oznacza, że pamięta on, co inni mówią, robią, co potrafią, a czego nie, oraz jak dana osoba się zachowuje podczas spotkań.
· To właśnie na podstawie twojego konta twoi wrogowie będą w stanie robić sobie z ciebie żarty.
· Jeżeli twoje konto jest bardzo „brudne”, to się tym nie przejmuj, zawsze możesz przestać robić to, co robiłeś źle i powolutku sytuacja powinna się poprawić, a ludzie zaczną zapominać o twoich wpadkach.
· Staraj się nie mówić ludziom zbyt wiele o sobie, a w szczególności o swoich słabościach, chyba, że jesteś tej osoby całkowicie pewien. Pamiętaj – im więcej ktoś wie na twój temat, tym większą ma nad tobą władzę. Nie znaczy to, że masz chować wszystko w sobie (patrz rozdział: Zamartwianie się).
· Jeżeli masz ochotę, to uważnie słuchając możesz się dowiedzieć, co się nazbierało na kontach innych ludzi.
· Niektórzy ludzie lubią się wyróżniać z tłumu. Ci, którym się to udaje, a którzy nie są w stanie przestrzegać niepisanych zasad, bardzo łatwo mogą się stać celem dla złośliwych uwag i komentarzy innych ludzi lub mogą zostać po prostu odrzuceni ze środowiska.
· Zrobienie z siebie widowiska jest kolejnym łatwym sposobem na stanie się celem, ale w przypadku, kiedy masz Zespół Aspergera, bardzo trudno jest zrozumieć, kiedy robisz z siebie widowisko.
· Robienie z siebie widowiska to nic innego jak zachowywanie się w grupie tak, że się wyróżniasz.
· Ludzie, którzy są w stanie się wyróżniać, zachowując przy tym popularność, są nazywani charyzmatycznymi. Jest to dar, który jedni mają, a drudzy nie. Związany jest on z wysokim poziomem świadomości tego, co się dookoła nas dzieje. Wiele osób wierzy, że z charyzmą trzeba się urodzić; w przypadku Zespołu Aspergera charyzma jest wykluczona.
· Zwykle lepiej wyróżniać się swoimi poglądami niż zachowaniem i ubiorem.
UJAWNIANIE SIĘ
· W pewnych kręgach możesz się chcieć ujawnić i przyznać, że jesteś osobą autystyczną. Ta decyzja należy jedynie do ciebie.
· Może się jednak zdarzyć, że będziesz chciał się otworzyć tylko przed jedną osobą (najlepiej tą nastawioną do ciebie najżyczliwiej). Jeżeli chcesz, żeby reszta grupy nie dowiedziała się o twoim sekrecie, powinieneś o tym poinformować osobę, której się zwierzasz, inaczej informacja ta może się rozejść na twoimi plecami i trudno będzie stwierdzić, kto wie, a kto nie.
· Kiedy próbujesz się ujawnić ze swoją chorobą po raz pierwszy, to może to być niezwykle trudne, ale dzięki temu, że ludzie będą świadomi twojego problemu, jest szansa, że przestaną być tak wrogo nastawieni, a nawet zaczną być przyjaźni.
· Z drugiej strony prawdopodobnie tak często musiałeś się już ujawniać przed obcymi ludźmi, że prawdopodobnie masz już tego serdecznie dosyć.
· Ujawnianie się może okazać się bardziej skuteczne społecznie, kiedy zaczniesz się robić dorosły. Dorośli ludzie, którzy są ci życzliwi, mogą często w konstruktywny sposób pomóc ci w przystosowaniu się do niepisanych zasad życia w społeczeństwie. Lepiej jednak, żeby w momencie, kiedy ci pomagają, nie było nikogo w tym samym pomieszczeniu.
· Twoje ujawnienie się może zainteresować niektórych ludzi twoją osobą, co może zaowocować wieloma pytaniami i rozmowami.
· Jeżeli informacja, że jesteś autystykiem, dotrze do osoby, która wyjątkowo się ciebie czepiała, to może to spowodować u niej poczucie winy i czasem pozytywną zmianę w jej podejściu, ale nie zawsze.
· Najgorsza sytuacja jest wtedy, gdy ktoś staje się jeszcze bardziej wrogo nastawiony, po tym, jak się dowiedział, że jesteś osobą autystyczną. Może cię to spotkać od osoby, która już na dzień dobry cię nie lubiła, a do tego najczęściej ma skąpą lub żadną wiedzę o autyzmie.
· Czasem bardzo ciężko jest sobie poradzić z ludźmi, którzy nie wierzą, kiedy mówisz im, że jesteś autystykiem. W takiej sytuacji bardzo pomocna będzie dogłębna wiedza, która pomoże ci w obaleniu powszechnych mitów na temat autyzmu, takich jak: „Nie możesz być autystykiem, bo za często patrzysz mi w oczy.”
· Wśród dzieci i młodzieży lepiej jest się nie ujawniać. Można zrobić wyjątek w sytuacji, kiedy zna się kogoś bardzo dobrze.
EDUKACJA
· Może się okazać, że trafisz na nauczycieli, którzy będą powstrzymywali twoje postępy w nauce, uważając, że nie jesteś wystarczająco inteligentny, żeby podejść do kolejnych egzaminów. Jeżeli ty sam jesteś pewien, że jesteś gotów, to taka sytuacja może być niezwykle frustrująca. W takiej sytuacji postaraj się o poparcie nauczyciela, który najbardziej cię lubi.
· Jeżeli nie idzie ci za dobrze na egzaminie z literatury, to może to być związane z tym, że rzeczy, o których piszesz, są zbyt dziwne i abstrakcyjne. W takiej sytuacji przeczytanie tej książki powinno ci pomóc. Pamiętaj, że gdy o czymś piszesz, to bardziej chodzi o uczucia, a mniej o słowa.
· Słuchaj rad i instrukcji udzielanych ci przez nauczycieli, nawet, jeżeli na początku wydają ci się nieistotne.
· Kiedy ktoś wyjaśnia ci coś interesującego lub jesteś na lekcji, ważnym jest, abyś wyglądał na zainteresowanego – inaczej ludzie mogą przyjąć założenie, że jesteś znudzony.
· Poświęcaj wiele uwagi raportom szkoły dotyczącym twoich postępów w nauce, ponieważ są one skarbnicą konstruktywnej krytyki.
· Jednym z częstszych kłopotów, z którymi przyjdzie ci się borykać na zajęciach, jest koncentracja, a właściwie jej brak. Nikt nie jest się w stanie koncentrować na sto procent przez całą godzinę, ale oczekuje się, że będziesz robił notatki, które pomogą ci się później uczyć.
· Jeżeli wykładowca lub nauczyciel zadaje pytanie i nikt nie podnosi ręki do odpowiedzi, to nie oznacza, że nikt jej nie zna, tylko że nikt nie chce się wyróżniać z grupy.
· Czasem trudno jest odróżnić informacje, które warto zapamiętać, od tych, których nie warto.
· Jeżeli chwalisz się swoją wiedzą, aby cię zauważono, to jest spora szansa, że osiągniesz negatywny skutek, niezależnie od tego, jak inteligentni są ludzie, z którymi rozmawiasz.
· Pamiętaj, że większość ludzi przesadza co do tego, jak niewiele robi.
· Staraj się nie porównywać siebie z innymi.
· Prawdopodobnie bardzo denerwujesz się egzaminami, nie zapominaj jednak, że można przeżyć szczęśliwe życie bez żadnych kwalifikacji zawodowych. Niejeden człowiek po prostu nie ma innego wyjścia.
· Może się okazać, że matematyka, nauki ścisłe czy języki obce są dla ciebie łatwiejsze niż literatura i historia. Jest to dokładne przeciwieństwo tego, co uważają inni.
· Pamiętaj, że wszystkie prace akademickie muszą spełniać określone normy dotyczące formy i sposobu prezentacji. Ścisłe przestrzeganie tych zasad może bardzo wpłynąć na twoją końcową ocenę.
· Jednym z objawów autyzmu jest poczucie poważnego niepokoju i dezorientacji w sytuacji, kiedy zaburzona zostaje twoja dzienna lub tygodniowa rutyna. Musisz tak układać sobie czas, żeby znaleźć w nim miejsce na pracę, ale i na odrobinę przyjemności. Jeżeli ktoś zaprosi cię gdzieś, to powinieneś się raczej zgodzić i starać się nie martwić o pracę. Będziesz miał jeszcze na nią mnóstwo czasu.
MIESZKANIE POZA DOMEM
· Możesz wyprowadzić się z domu z wielu różnych powodów. Być może chcesz zyskać niezależność lub zacząć studia w innym mieście. A może po prostu zatrzymujesz się w hostelu na tydzień lub dwa, żeby poznać ludzi.
· Zaczniesz z czystym kontem. Aby takie pozostało, przeczytaj rozdział dotyczący tego tematu.
· Jeśli chcesz chodzić na imprezy, twój plan dnia będzie musiał być bardziej elastyczny. Możliwe, że będziesz zmuszony czekać w kolejce do kuchni albo ustalać ze współlokatorami, co kto chce oglądać – jeśli jest tylko jeden telewizor.
· Może być ci trudno stosować się do planu dnia, jeśli masz sporo zajęć lub stresującą pracę. W takim przypadku warto planować następny tydzień. Zajmie ci to dwadzieścia minut w niedzielę wieczorem, ale na dłuższą metę pozwoli zaoszczędzić mnóstwo czasu.
· Równie ważne jest przygotowanie potrzebnych rzeczy poprzedniego wieczoru, żebyś nie musiał rano w pośpiechu zbierać się do pracy.
· Zawsze zapukaj i zaczekaj na odpowiedź, zanim wejdziesz do czyjegoś pokoju czy biura, w przeciwnym razie zapewne ci się oberwie.
· Zawsze informuj swoich współlokatorów, jeśli wybierasz się dokądś na dłużej niż dobę, w przeciwnym razie będą się martwić, nawet, jeśli nie są to najmilsi ludzie. Jeżeli z jakiegoś powodu nie możesz tego zrobić, postaraj się chociaż zadzwonić.
· Ludzie mogą oczekiwać, że co jakiś czas pozmywasz lub posprzątasz mieszkanie. Każdy powinien wykonywać swoją część obowiązków, którymi współlokatorzy powinni podzielić się sprawiedliwie, a utrzymanie czystości i porządku w mieszkaniu to wysiłek całej grupy. Niektórym nie przeszkadza życie w bałaganie, a niektórym nie przeszkadza bałagan, o ile jest czysto, natomiast inni nie znoszą nieładu i uważają, że każdy powinien regularnie sprzątać. Jeśli masz szczęście, trafisz na osoby z takim samym podejściem do porządku jak twoje. Ludzie, którzy nie lubią bałaganu, mogą także zwracać ci uwagę, że nie myjesz się wystarczająco często.
· Twoje podejście do gotowania i jedzenia może różnić się od podejścia innych. Nie będzie im to przeszkadzać dopóki nie zostawiasz bałaganu, a twoje maniery przy stole są w porządku. Niektórzy mogą jednak robić uwagi na ten temat i poprosić cię, abyś zachowywał się tak, jak oni. Do ciebie należy wybór, czy pozostaniesz oryginalny, czy się dostosujesz, ale przemyśl oba rozwiązania.
· Zwracając uwagę na to, w jaki sposób inni ludzie gotują, zmywają, sprzątają czy robią zakupy, możesz ułatwić sobie przyswajanie tych umiejętności. Być może robisz coś „na skróty”, co w efekcie przysparza ci dodatkowej pracy.
· Jeżeli masz trochę wolnego czasu, możesz wyskoczyć do sklepu, kupić potrzebne składniki i ugotować sobie coś pysznego. Jeśli masz przepis lub podany sposób przyrządzenia na opakowaniu, postaraj się z niego skorzystać, zamiast się przeciwko niemu buntować. Pamiętaj też, że taniej jest zaplanować wcześniej, czego możesz potrzebować, i robić zakupy w supermarkecie, niż kupować rzeczy pojedynczo w sklepiku osiedlowym.
· Osoby nieautystyczne zwykle pamiętają, do kogo należy dany talerz, kubek, patelnia czy szafka. Dzięki tej umiejętności są w stanie zauważyć rzeczy, które mogą umknąć osobie autystycznej.
· Jeżeli ktoś w twoim mieszkaniu pali marihuanę lub zażywa inne nielegalne substancje, nie mów nic na ten temat poza mieszkaniem (w rozdziale Imprezy znajdziesz więcej informacji)
· Jeśli będziesz stosować się do zasad podanych w rozdziale Mowa ciała, może to uczynić z ciebie osobę nieco łatwiejszą we współżyciu. Pamiętaj, że wśród twoich współlokatorów może istnieć ustalona hierarchia, której wszyscy są świadomi, ale się o niej nie mówi.
· Jeżeli twoi współlokatorzy są do ciebie nieprzyjemni, być może powinieneś pomyśleć o przeprowadzce. Zaczniesz od nowa wśród nowych ludzi i z czystym kontem.
· Jeśli to możliwe, pozwól, aby ktoś, kto się na tym zna, sprawdził umowę wynajmu, zanim ją podpiszesz i wprowadzisz się do nowego miejsca.
KORZYSTANIE Z TELEFONU
· Odbierając telefon zawsze mów wyraźnie i uprzejmie, ale spokojnym głosem.
· Gdy rozmawiasz przez telefon, może sprawić ci ulgę świadomość, że mowa ciała i kontakt wzrokowy nie mają znaczenia. Ważny za to jest ton głosu i wyraźna artykulacja.
· Jeśli ktoś poprosi cię, abyś zawołał kogoś do telefonu, spytaj uprzejmie: „Kto mówi?”, po czym powiedz: „Dobrze, sprawdzę, czy jest”. Pozwoli to proszonej osobie na spytanie, kto dzwoni, a być może także na poproszenie cię, abyś przekazał, że nie ma jej w domu – jeśli dzwoni ktoś, z kim nie chce rozmawiać.
· Jeśli osoby, do której ktoś dzwoni, nie ma w domu, możesz zostać poproszony o przekazanie wiadomości. Jeżeli wydaje ci się, że nie zapamiętasz jej, zapisz ją KONIECZNIE i zostaw przy telefonie.
· Nie dzwoń do nikogo bardzo wcześnie rano ani bardzo późno wieczorem. Być może będziesz musiał być bardzo cierpliwy. Jeżeli chcesz zadzwonić do kogoś, kogo poznałeś na imprezie, a kto ci się podoba, ważne, abyś nie dzwonił zbyt wcześnie po spotkaniu. Odczekaj przynajmniej jeden dzień.
GOŚCIE
· Jeśli zapraszasz kogoś do siebie lub idziesz w odwiedziny, a nawet wtedy, gdy z kimś mieszkasz, warto znać kilka przydatnych zasad.
· Zwykle to gospodarz powinien zaoferować gościom coś do picia. Gość nie powinien musieć prosić.
· Czasem musisz się trochę postarać, żeby goście dobrze się u ciebie czuli.
· Staraj się unikać sytuacji, w której ktoś może poczuć się „przyparty do muru”, czy to fizycznie, czy werbalnie. Przynajmniej dopóki nie poznasz dobrze tej osoby.
· Staraj się unikać sytuacji, gdy nieoczekiwanie miałbyś zostawić przyjaciela czy gościa samego.
· Niełatwo wyczuć, kiedy należy się pożegnać. Czasem świadczą o tym delikatne wskazówki lub żarty gospodarzy. Jeśli nie zrozumiesz ich wystarczająco wcześnie, może to wywołać napięcie. Uśmiech często pomaga w taktownym pożegnaniu.
PRACA I ROZMOWY KWALIFIKACYJNE
· Podczas rozmowy o pracę mowa ciała jest niezwykle istotna. Powinieneś wyglądać na osobę pewną siebie i rozluźnioną. Powinieneś siedzieć spokojnie, z rękami po bokach lub na kolanach, wyprostowany – przyjęcie takiej pozycji może kosztować cię nieco wysiłku. Mów wyraźnie i profesjonalnie.
· Pierwsze wrażenie jest bardzo ważne.
· Przygotuj jak najwięcej odpowiedzi na wszelkie pytania, jakie przyjdą ci do głowy, ale nie przesadzaj z próbami, aby twoje odpowiedzi nie wypadły sztucznie. Na tym etapie warto zwrócić się do kogoś o pomoc.
· Bądź świadomy swoich umiejętności i talentów.
· Twój przyszły pracodawca może pod koniec rozmowy rzucić kilka aluzji (głównie posługując się mową ciała), aby dać ci znać, czy dostaniesz posadę czy nie.
· Istnieją kursy i zajęcia, na których uczą cię, jak zachować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej.
· W miejscu pracy obowiązują te same reguły co wszędzie, z jedną różnicą – stawką tu jest twoja posada. Oznacza to, że niezwykle ważne jest zachowanie czystego konta oraz że możesz stać się kozłem ofiarnym, co może poważnie zagrozić twojej posadzie (patrz rozdział: Wypaczenia prawdy).
· Jeśli masz jakieś wątpliwości, przemilcz to. W biurze jest to często postrzegane jako pozytywna cecha.
· Czy ci się to podoba czy nie, niektóre zawody są dla ciebie – jako osoby autystycznej czy mającej Zespół Aspergera – bardziej właściwe, a inne mniej. Oto kilka przykładów:

 

 

· W miejscu pracy wszyscy zwykle ciągle walczą o utrzymanie posady. Oznacza to, że należy być zorganizowanym i sumiennym, aby uniknąć nieporozumień. Umiejętność porozumienia z innymi jest bardzo ważna.
· Choć to smutne, w miejscu pracy mają miejsce różne gierki. Czasem możesz współczuć komuś, kto znalazł się w sytuacji, w której niezasłużenie może stracić pracę. Broniąc tej osoby możesz jednak zaryzykować własną posadę. Jeśli chcesz bronić kogoś, kto stoi wyżej w hierarchii, zadaj sobie najpierw pytanie, czy warto ryzykować.
·  Uważaj na „jednostki autorytarne”. To osoby trzymające się zasad, mające respekt przed wyższymi w hierarchii, despotyczne w stosunku do pracowników niższych w hierarchii, trudno też przemówić im do rozsądku. Należy pamiętać, że często są bardziej przebiegłe niż się wydają.
· Jeśli prowadzisz jakieś prace badawcze, możesz znaleźć się w sytuacji, kiedy będziesz chciał opatentować coś, zastrzec prawa do czegoś lub zdobyć dowód, że wykonana praca jest twoja. Najprostszym sposobem jest sporządzenie kopii, włożenie jej do koperty i wysłanie na swój adres domowy. Dzięki temu na kopercie znajdzie się stempel pocztowy z datą. Nie otwieraj koperty, schowaj zapieczętowaną w bezpiecznym miejscu. List polecony może być bardziej wiarygodny. Nie wyrzucaj notatek, które sporządziłeś podczas pracy. Mając prawny dowód, że jest to twoja praca, nie powinieneś się już martwić, że wpadnie w niepowołane ręce.
· W życiu spotkasz trzy typy ludzi: potulnych, asertywnych i agresywnych. Staraj się być osobą asertywną.

Na podstawie książki Ursuli Markham How to Deal With Difficult People

PROWADZENIE SAMOCHODU
· Prowadzenie samochodu jest dziwną umiejętnością. To, jak szybko się tego nauczysz, nie ma nic wspólnego z twoim intelektem. Niektóre półmózgi są w stanie nauczyć się w ciągu kilku lekcji, a osoby bardzo inteligentne mogą potrzebować nawet pięćdziesięciu.
·  Nauka jazdy była dla mnie piekłem. Najtrudniejsze było dla mnie planowanie. Zebrałem też potężną burę od jednego z instruktorów.
· Postaraj się znaleźć wrażliwego instruktora. Niektórzy są zadufani w sobie, prostaccy, impulsywni i niecierpliwi.
· Jak już wspominałem, spróbuj nie porównywać się z innymi. Niektórzy ludzie mogą przesadzać, mówiąc, jak niewiele lekcji potrzebowali, i kłamać, mówiąc, że zdali za pierwszym razem.
· Powolny postęp to również postęp.
PODRÓŻE ZAGRANICZNE
· Jeśli wyjeżdżasz za granicę, z jakiegokolwiek powodu, być może będziesz musiał przystosować się do innego stylu życia. Może to być przyjemne albo trudne i uciążliwe (szok kulturowy).
· Będąc w innym kraju zachowaj wyjątkową ostrożność, przechodząc przez ulicę. W niektórych państwach jest mnóstwo lekkomyślnych kierowców, pijanych, jeżdżących z nadmierną prędkością, ścinających zakręty, krzyczących na innych kierowców i popisujących się.
·  Jeśli podróżujesz sam, ostrożnie wybieraj, dokąd się udasz, dowiedz się, dlaczego ludzie tak jeżdżą i NIE spiesz się z podejmowaniem decyzji.
· Jeżeli zdecydujesz się dołączyć do jakiejś wyprawy, pamiętaj, że być może będziesz zmuszony podróżować i mieszkać z tą samą grupą ludzi przez niemal 24 godziny na dobę, i że zasady podane w rozdziale Mieszkanie poza domem mogą być w takim przypadku dwa razy ważniejsze. Może to również oznaczać życie w wyjątkowo niekomfortowych i uciążliwych warunkach.
· Jeśli okazałoby się, że nie dogadujesz się z grupą, możesz odłączyć się od niej i poznać miejscowych ludzi, którzy być może przyjmą cię z otwartymi ramionami i potraktują jak honorowego gościa, a tempo życia w ich domu może być o wiele wolniejsze i spokojniejsze niż to, które znasz.
· Jeżeli zatrzymasz się u kogoś w domu, wraz ze swym bagażem i całym dobytkiem, jak najszybciej spisz adres i telefon tej osoby, najlepiej w tajemnicy, abyś w sytuacji, gdy się zgubisz (np. w mieście), mógł odnaleźć to miejsce. Osoby z Zespołem Aspergera wyjątkowo łatwo stają się zbyt ufne w stosunku do przesadnie przyjaznych ludzi, choć z początku mogło nie wydawać ci się to problemem.
· Z drugiej strony w niektórych krajach ludzie będą bardziej oziębli i mniej zainteresowani twoją osobą niż na zachodzie i może być ci dość trudno z nimi rozmawiać. Możesz się tam spotkać z napiętą atmosferą, a może nawet uprzedzeniami i rasizmem, więc jeśli wyznajesz inną religię, raczej się do tego nie przyznawaj.
· W krajach trzeciego świata sprawy nie toczą się tak gładko jak na zachodzie. Twoje życie będzie bardziej zagrożone. Nawet ludzie, którzy zachowują się przesadnie przyjaźnie, mogą zrobić się nieprzyjemni, jeśli zostaną sprowokowani lub obrażeni w jakiś sposób. Ludzkie życie może być tam o wiele mniej warte niż w krajach zachodnich.
· Mieszkańcy krajów trzeciego świata mogą być nawet sto razy biedniejsi od mieszkańców państw zachodu, ale nie oznacza to, że możesz im pomóc oddając pieniądze. W biednych skorumpowanych państwach pieniądze zawsze docierają do najbogatszych i najbardziej bezwzględnych osób, które wykorzystują biedniejszych od siebie. Organizacje dobroczynne, takie jak Oxfam czy Comic Relief, mają doświadczenie w dostarczaniu pieniędzy i darów właściwym osobom.
· W wielu krajach trzeciego świata policja, system sądownictwa i prawo mogą być wyjątkowo surowe i skorumpowane, więc staraj się unikać kłopotów i nie wychylać. Policja może dostać sporą sumę w ramach łapówki za zrobienie z ciebie „kozła ofiarnego” i zamknąć cię w jednej z pełnych zarazków, przepełnionych i wyjątkowo niewygodnych policyjnych cel.
· Jeżeli po raz pierwszy wybierasz się sam za granicę, najlepiej, jeśli pozostaniesz w zachodnim świecie i odwiedzisz takie kraje jak Francja, Holandia, Kanada, Hiszpania, Szkocja czy Szwajcaria, które są piękne i przyjemne.
TARGOWANIE SIĘ
· W wielu miejscach (w całym trzecim świecie i w krajach śródziemnomorskich) sprzedawcy na bazarach będą oczekiwać, że się z nimi potargujesz. Przyjęte ceny wahają się od jednej ósmej do połowy tego, co zapłaciłbyś w sklepach na zachodzie. Targuj się z uśmiechem i humorem, ale pamiętaj, że od ciebie zależy, czy będziesz asertywny i nie dasz się oszukać. Sprzedający zaś nie chce sprzedać ze stratą. Jeśli udało ci się utargować dobrą cenę, kupcy mogą próbować wywołać w tobie poczucie winy, gdy będziesz odchodził, na przykład mówiąc: „Zdejmujesz buty ze stóp moich dzieci!”.
· Pamiętaj, że jeśli pozwolisz się oszukać, będziesz się na siebie złościł.
· Ci ludzie nie sprzedają ze stratą, niektórzy mają wieloletnie doświadczenie w handlu.
· Jeśli ktoś stara ci się wcisnąć coś, co nie wzbudza zaufania, powiedz po prostu „dziękuję” i spokojnie odejdź.
· Łatwo jest dać się oszukać, jeśli nie masz doświadczenia z daną walutą.
· Jeżeli dobijasz targu nieformalnie z kimś u siebie w kraju, nie powinieneś być ani zbyt hojny, ani zbyt skąpy. Znalezienie złotego środka może być niełatwe.
MOŻLIWOŚCI

 

Pierwszym krokiem do stworzenia sobie życia towarzyskiego jest sięgnięcie po lokalną gazetę z ogłoszeniami i telefon. Najtrudniejszą częścią całego zadania najczęściej jest wykręcenie numeru.

Kluby i stowarzyszenia to dobre miejsca do poznawania ludzi, ale na ogół wymagane są jakieś szczególne umiejętności lub wiedza, jeżeli masz mieć możliwość zdobycia uznania w danej grupie. Są również spotkania dla samotnych, które z definicji istnieją po to, aby można było poznawać ludzi.

Ogłoszenia o wolontariacie znajdziesz w gazetach i prawdopodobnie w miejscowej bibliotece. Dobrym posunięciem może być też zapisanie się na kursy wieczorowe. Kursy poradnictwa i zajęcia z psychologii mogą pozwolić ci zgłębić interakcje społeczne. Nawet, jeśli nie uda ci się zdać egzaminów, możesz więcej skorzystać z tych wykładów niż inni studenci.

OSOBISTA ANALIZA PROBLEMU

Uważam, że najlepszym sposobem poradzenia sobie z autyzmem jest zrozumienie go.
Autyzm powodują różne procesy biochemiczne, które wpływają na rozwój mózgu.

Przez pewien czas sądziłem, że mózg osoby autystycznej różni się nieco w swej strukturze od mózgu osoby zdrowej, tak, że impulsy nerwowe mają większą tendencję do przemieszczania się w górę i w dół (myślenie literalne), a mniejszą do przemieszczania się na boki (myślenie lateralne). Zjawisko to występowałoby w całym mózgu, a nie ograniczałoby się do pewnych jego obszarów. Eksperymenty z sieciami nerwowymi na systemach komputerowych pokazały, że sieci, w których nacisk jest na przepływ informacji w górę i w dół (jak w mózgu osoby autystycznej) doskonale gromadzą szczegóły, ale mają mniejszą zdolność rozpoznawania rzeczy.

W przypadku mózgu, który jest o wiele bardziej złożony, oznacza to, że osoby nieautystyczne są bardziej świadome wątku, natomiast autystyczne – szczegółów. Autystycy lepiej radzą sobie z problemami logicznymi, a gorzej z tymi, które wymagają intuicji. Nie oznacza to, że osoby autystyczne zawsze mają doskonałą pamięć, wręcz przeciwnie – mogą być roztargnione i zapominalskie. Zwiększona wrażliwość na bodźce i ciągłe zwracanie uwagi na szczegóły, z których większość jest nieistotna, mogą zaburzać koncentrację i utrudniać uczenie się. Wyjątkową trudność może sprawiać wybranie potrzebnych informacji na temat kultury, w której dana osoba żyje, szczególnie w dzisiejszym zachodnim społeczeństwie, które moim zdaniem jest kulturowo przeładowane (patrz rozdział: Wiedza ogólna).

Teraz wydaje mi się, że być może główną przyczyną autyzmu jest zwiększona skłonność do powracania myślami do rozważanych wcześniej zagadnień (stąd powtórzenia i rytuały). W związku z tym zmniejsza się zdolność do pojmowania intuicyjnego oraz umiejscowienia rzeczy w kontekście.

Aby ocenić daną sytuację należy zebrać jak najwięcej wskazówek i złożyć je w szerszy obraz. Ostateczne wnioski mogą zawierać w sobie więcej niż suma zebranych przez ciebie informacji.

Trudną rzeczą dla osoby autystycznej może być również „znalezienie równowagi”, co może objawiać się na wszystkich poziomach zachowania i rozumowania. Zdolność adaptowania się do „kontinuum sytuacji” i przystosowania się do otaczającego świata jest jednakże starą jak świat strategią przetrwania, która najwyraźniej przejawia się w społecznym obszarze życia.

Wiele problemów, jakich doświadcza osoba z Zespołem Aspergera, może wyglądać jak zwykłe niewytłumaczalne pasmo pechowych zdarzeń. Jedynym sposobem, aby stało się to mniej frustrujące, jest uznanie swoich problemów za wyzwania zamiast przeszkody.

Nie chciałbym, aby ktoś myślał, że istnieje jedyna satysfakcjonująca definicja autyzmu czy Zespołu Aspergera, ale gdybym miał ująć ją w jednym zdaniu, brzmiałaby ona następująco:

Osoby autystyczne muszą zrozumieć naukowo to, co osoby nieautystyczne pojmują intuicyjnie.
Polecane lektury:
Allan Pease, Body Language, (Sheldon Press)
David Cohen, Body Language in Relationships, (Sheldon Press)
Ursula Markham, How to Deal with Difficult People, (Thorsons)

Artykuły:
Marc Segar: The Battles of the Autistic Thinker
Dinah Murray: Normal and Otherwise
Continued survival guide WikiBook: Survival guide WikiBook